Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Doç. Dr. Oktay Bozan, 11inci yüzyılda kurulup, yaklaşık 200 yıl hüküm süren Harzemşahlar Devletinin son hükümdarı Celaleddin Harzemşahın Diyarbakırın Silvan ilçesinde olduğu belirtilen mezarının yerinin, o dönem yaşayan İslam tarihçisi Sibt İbn Cevzinin eserinde detaylarıyla anlatıldığını söyledi. Doç. Dr. Bozan, Sibt ibn Cevzinin Miratüz-Zaman Fi Tarihil-Ayan isimli eserinde Harzemşahın öldürülme şekli, öldürülme yeri ve öldürüldükten sonra da Silvan emiri olan Melik Muzaffer Şahabbetin Gazi tarafından cesedinin Silvana getirdiğinin yazıldığını söyledi.
Dicle Üniversitesince kurulan komisyonun, Anadolu Selçuklu Devletinin kurucusu olan ve kazandığı savaşlarla Haçlı hareketini durduran Süleyman Şahın oğlu Sultan 1inci Kılıçarslan ile kızı Saide Hatunun Diyarbakırın Silvan ilçesindeki mezarlarının bulunması için yaptığı çalışmalar ocak ayında sonuç vermiş ve mezarları bulunmuştu.
Mezar yerinin çevre düzenleme çalışmaları devam ederken, Büyük Selçuklu Devletinin mirasçısı olarak 11inci yüzyılda kurulup, yaklaşık 200 yıl hüküm süren Harzemşahlar Devletinin son hükümdarı Celaleddin Harzemşahın Silvanda olduğu bilinen mezarının yerinin tespit edilmesi amacıyla Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Başkanı Doç. Dr. Oktay Bozan ile Mervaniler hakkında araştırmalar yapan Dr. Arafat Yaz, İslam tarihi kaynaklarını araştırmaya başladı.
Doç. Dr. Bozan, Türkiyede ve özellikle Özbekistanda merak konusu olan mezar yeri ile ilgili olarak yaptıkları araştırmada, bugüne kadar hiçbir çalışmada yer almayan ve gözden kaçan bir kaynak tespit ettiklerini söyledi. Celaleddin Harzemşah döneminde yaşamış İslam tarihçisi Sibt İbn Cevzinin Miratüz-Zaman Fi Tarihil-Ayan isimli eserinde mezar yerinin tüm detaylarıyla anlatıldığını söyleyen Doç. Dr. Bozan, yapılacak kazı çalışmalarının ardından ortaya çıkarılacak mezarla Silvan ilçesinin Ahlat ve Diyarbakır arasında önemli bir turizm destinasyonuna sahip olacağını söyledi.
30A YAKIN KAYNAKTA MEZARIN SİLVANDA OLDUGU BELİRTİLİYOR
30a yakın İslam tarihi kaynağında mezarın Silvanda olduğu belirtildiğini, ancak yerinin tam olarak tarif edilmediğini ifade eden Doç. Dr. Bozan, Celaleddin Harzemşahın öldürülme tarihi 1231, bu konuyla alakalı bilgi veren Sibt İbn Cevzinin ölüm tarihi de ondan 25 yıl sonra. Dolayısıyla Celaleddin Harzemşah ile aynı yaşlarda olması ve aynı tarihlerde yaşaması, yaşadığı yerin buraya çok yakın olması, bu bölgeyle ilgili çok detaylı bilgiler veren biri olması, bölge tarihini yazarken vazgeçemeyeceğimiz bir kaynak olması hasebiyle güvenilir bir kaynak olduğunu ve bu kaynağın vermiş olduğu bilgilerin diğer bilgilerle birlikte okunduğu zaman, bir tartışmaya yer bırakmayacak şekilde ortaya koymuş oluyor diye konuştu.
SİLVAN, SULTANLAR ŞEHRİ OLARAK BİLİNİYOR
Silvanın İslam ve insanlık tarihi açısından önemli bir merkez olduğunu vurgulayan Doç. Dr. Bozan, şunları söyledi: Bu açıdan bakıldığından islam tarihinde sultanlar şehri olarak bilinmektedir. Gerek Mervaniler Devletinin gerekse Artuklular Devletinin önemli bir merkezi ve başkenti olmuştur. Bu açıdan bakıldığında 2021 yılı Ocak ayı başında, Anadolu Selçuklu Hükümdarı Sultan 1inci Kılıçaslanın mezar yerinin tespiti ile ilgili çalışmalar başlatıldı. Bu çalışmayla beraber Silvanda başka hangi hükümdarların da türbesi var sorusu gündeme geldi.
Moğolları yeryüzünde ilk defa durduran, Anadolu tarihi açısından, Orta Asya tarihi açısından, İslam tarihi açısından önemli bir aktör ve şahsiyet olan Celaleddin Harzemşahın mezarının da Silvanda olduğunu söylemiştik. Bu kapsamda farklı görüşler de yer aldı. Fakat bunların hiçbir tarihi kaydı yok. Bu yıl içerisinde Türkiye ile Özbekistan arasında ortak yapım olan Bozkır Arslanı Celaleddin dizisi yapıldı. Bu diziden sonra bu konuya ilgi ve alaka daha da arttı. Bu anlamda bizlere ulaşan birtakım teklifler geldi. Dr. Arafat Yaz ile beraber bir süredir üzerinde çalıştığımız bir konuydu ve dikkatli bir şekilde İslam tarihi kaynaklarını inceledik. Yaklaşık 30 İslam tarihi kaynağında Celaleddin Harzemşahın ölümüyle alakalı metinleri çok dikkatli bir şekilde inceledik.
CELALEDDİN HARZEMŞAH MEZARI
Bu incelememizde şu kanaat hasıl oldu. Celaleddin Harzemşahın mezarının Silvanda olduğu kesinlik kazanmış oluyor. Fakat bunun yanı sıra bir kaynaktaki bir bilginin bugüne kadar hiçbir çağdaş araştırmacının fark etmediğini, hiçbir kitapta, hiçbir makalede, hiçbir çalışmada olmadığını gördük. Ülkemizde Harzemşahlar ve Celaleddin Harzemşah ile ilgili müstakil çalışmalarda bile bu kaynağın kullanılmadığını, muhtemelen gözden kaçtığını gördük. Sibt İbn Cevzi adındaki bir tarihçi, Miratüz-Zaman Fi Tarihil-Ayan adlı eserinde, Celaleddin Harzemşahın öldürülme şeklini, öldürülme yerini ve öldürüldükten sonra da Silvan emiri olan Melik Muzaffer Şahabbetin Gazinin, onun cesedini Silvana getirdiğini söylüyor.
Dayısının Harzemşahın cenazesini bizzat teşhis ettiğini görüyoruz. Celaleddin Harzemşahın cesedi, şu anda içinde bulunduğumuz noktada, surun hemen dışında. Tarihi kaynaklarda burası Burcu Melik, Hükümdar Burcu, Melik Burcu, Sultan Burcu diye ifade edilen bir yer. Buranın hemen dışında, meydan denilen bir yere defnedildiğini görüyoruz. Dolayısıyla bu bilgi, çok net bir şekilde Celaleddin Harzemşahın mezarının nerede olduğu yönündeki tartışmaları büyük ölçüde geride bırakıyor ve açıklığa kavuşturmuş oluyor. Celaleddin Harzemşahın mezarı nerededir sorusu büyük ölçüde cevap buluyor.
Özbekistan ve Orta Asya ve İslam tarihi açısından Celaleddin Harzemşahın mezar yerinin tespitinin önemli olduğunu düşünüyoruz. Bundan sonraki süreçte bizim beraber yürüttüğümüz ve bu noktaya varmış olduğumuz bu çalışma resmi bir komisyon kurulmak suretiyle bu çerçevesi daraltılmış, alanı sınırlanmış yerle ilgili bir kazı çalışmasıyla daha detaylı bir çalışma yapıldığı zaman bu somut bilgiler daha da bir açığa kavuşmuş olacak. Tabi bu noktayı tespit ederken tarihi kayıtlarda geçen burç, kale, su yolu, mescit gibi noktaları birçok kayıtta takip ve teyit etmek suretiyle bu sonuca ulaşmış olduk.
ARTIK ARAŞTIRDIĞIMIZ YER METRELERLE SINIRLI
Mervaniler üzerine araştırmalar yapan Dr. Yahya Yaz da Celaleddin Harzemşahın mezarının Silvanda olup olmadığı veya hangi mevkide olduğu ile ilgili tartışmaların bittiğini belirterek, Artık araştırdığımız yer metrelerle sınırlı bir yer olarak kaldı. Artık mezara çok yakınız. Diğer kaynaklarda konulan bilgilerle üst üste konulduğunda net bir şekilde puzzle tamamlanıyor, bilgiler birbirini tutuyor ve Celaleddin Harzemşahın mezarının burada olduğu ortaya çıkıyor. Sibt İbn Cevziden Allah razı olsun. çok önemli bilgiler vererek anlatıyor. Birincisi Silvanın dışında, Burcu Melikin altında meydanın yanında gömüldüğünü söylüyor. Burcu Melike yoğunlaştık. Acaba Burcu Melik nerededir diye bununla ilgili de kapsamlı bir araştırma yaptık ve bu araştırma sonucunda Burcu Melikin aslında çok bilinen bir yer olduğunu gördük. Artık Celaleddin Harzemşahın mezarının burada 100 metrekarelik bir alanla sınırlı bir yerde olduğuna kesin olarak kanaat ettik. Mezar, Burcu Melik denilen bu noktanın etrafında, çok dar bir alanda dedi.