Dicle Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Anabilim Dal Bakan Doç. Dr. Oktay Bozan, Diyarbakr fethinin halka soykrm olarak lanse edilmesinin yanl olduunu söyledi.
Bozan, 27 Mays 639 tarihi Diyarbakrn fethinin gerçekletii 1381inci yln kutluyoruz. Tabii Anadolunun fetihler açsndan iki önemli kentin öne çktn görüyoruz. Bunlar Diyarbakr ve stanbuldur. Ülkemizde de son yllarda stanbulun fethi kutlanlyor. Diyarbakrn fethine sivil toplum kurulular, siyasi partiler ve birtakm kiisel çaba içerisinde olan kiilerin bu ii önem verdiini görüyoruz. Diyarbakrn fethinin Anadoluya bir fetih kaps oluturduunu görüyoruz. stanbulun fethi ile beraber Balkanlara fethin gerçekletirdiini söyleyebiliyoruz. Bu açdan Diyarbakrn fethi önemlidir. dedi.
DYARBAKIR, TARH BOYUNCA ÖNEML BR YERLEM MERKEZ OLMUTUR
Diyarbakrn tarihsel sürecine deinen Bozan, Diyarbakrn önemli bir yerleim merkezi olduunu söyledi.
Bozan, Diyarbakrn fethi, Peygamberler tarihi tevhit tarihi ve slamiyetten önceki ilahi dinler açsndan, ekonomik sosyolojik, askeri açsndan önemli bir yerleim merkezi olmu. Bundan dolay, halkn belleinde ve tarihi kaynaklarnda Diyarbakrda çok sayda Peygamberin ve çok sayda sahabelerin ismini ve izini sürebilmek mümkündür. Peygamberlerin ve sahabelerin burada yaadn, mücadele ettiini ve tebli alan içerisinde olduunu görüyoruz. Diyarbakr içinde bulunmu olduu konumuyla uzun yllar boyunca slamiyet öncesi süreçte Bizans mparatorluu ile Sasani imparatorluu arasnda uzun yllar mücadeleye sahne olmu bir bölgedir. ifadelerini kulland.
BÖLGENN BR SAVA YORGUNU HALNE GELDN GÖRMEK MÜMKÜNDÜR
Bozan, Bu topraklar uzun yllar savan etkisi altnda kalm ve bu bölgede yaayan insanlarnda bu savatan ciddi anlamda olumsuz etkilendiini görüyoruz. Hatta bu savalardan dolay bölgenin bir sava yorgunu haline geldiini görmek mümkündür. Bu nedenlerden dolay slamiyetin bölgede ksa süre içerisinde yaylmasnda da bu yorgunluun etkisinin olduunu söyleyebiliriz. Peygamberimizin vefatndan 7 yl gibi ksa bir süre sonra Yermük Sava gerçekleiyor. Yermük Sava, Hazreti Ömer döneminde Bizans mparatorluu ile gerçekleen bir savatr ve savat Bizans mparatorluu büyük bir kayp vererek adeta Ortadoudan çekildiini görüyoruz. Ortadoudan çekilen Bizans mparatorluunun hudutlar içerisinde Diyarbakrda vard. Dolaysyla bu bölgeden Bizansn yava yava çekilmeye balamas slam ordularnn bu bölgenin akn hzlandryor. Diyarbakrdan önce bakld zaman Budar bölgesi dediimiz Rakka bölgesinin Urfa bölgesinde slam ordularnn geldiini, bölgede etkin olduu ve fethin bu bölgeden baladn söyleyebiliriz. eklinde konutu.
SLAM ORDULARI, DYARBAKIR FETHN GERçEKLETRMEK çN BÜYÜK BR çABA GÖSTERDLER
Diyarbakrn surlarla tahkim edilmi ciddi bir savunma sistemi olan önemli bir ehir olduuna deinen Bozan, Diyarbakr aslnda Anadoluda ilk fethedilen bir ehir deildir. Bugünkü açdan baklrsa bazen bunun farknda olmadan da söylendiini görürüz. Mardin ve Urfa Diyarbakrdan önce fethedilmi olan ehirlerdir ancak Diyarbakrn potansiyeli, büyüklüü, önemli bir vilayet merkezi olmas, önemli bir askeri üs olmas ve daha sonra önemli bir idari merkez olmas açsndan çok daha önemli bir yere sahiptir. Hazreti Ömer döneminde Yermük savandan sonra bölgeye gelen slam ordular yaklak olarak 4-5 ay gibi uzun bir sürede Diyarbakr fethini gerçekletirmek için büyük bir çaba gösterdiler. dedi.
DYARBAKIR 27 MAYIS 639 TARHNDE FETHEDLD
Diyarbakr fethinin 4-5 ay sürdüünü dikkat çeken Bozan, Diyarbakr sradan bir ehir deildir. Uzun yllar boyunca surlarla tahkim edilmi ciddi bir savunma sistemi olan önemli bir ehir olduundan dolay Diyarbakrn fethi 4-5 ay gibi uzun bir süre zaman aldn görüyoruz. Bu süreçte slam ordular Diyarbakra gelebilecek yardmlar önlemek açsndan Diyarbakrn çevresinde bulunan Siverekteki, Paludaki, Erganideki, Silvandaki ve Bingöldeki deiik noktalarda ki güçlerin Diyarbakr ile olan balantsn kesiyor. Bundan sonraki süreçte Diyarbakrn artk çevreye olan ba kesildikten sonra 27 Mays 639 tarihinde slam ordular tarafndan Diyarbakr fethedildi. diye konutu.
SLAM ORDULARININ BAINDA ÖNEML KOMUTANLAR VARDI
Diyarbakrn fethinde slam ordusunun banda önemli sahabelerin bulunduunu belirten Bozan, Tabii ki Diyarbakr Meryem Ed-dari adnda bir melikenin idaresi altnda olan bir ehirdir. slam ordularnn banda ise yaz bin anemin olduunu, bunun yannda Halid bin Velid, Said bin Zeyd ve Muaz bin Cebel gibi önemli komutanlarn bulunduunu görüyoruz. Bu komutanlar kendi arasnda i bölümü yapyor ve Diyarbakrn 4 önemli kaplarnda her birisinin bu önemli görevi alyor. Bu 4-5 aylk süreç içerisinde birtakm mektuplamalar yaplyor bu mektuplamalar neticesinde bir sonuç alnamaynca ve çevreye olan balar kesildikten sonra Yenikapdan ya da Babilma dediimiz kapsndan bir menfezden girilerek fethin gerçekleiyor. ifadelerini kulland.
EHR HALKI LE SLAM ORDUSU ARASINDA BR çATIMA SÖZ KONUSU DELD
Diyarbakr fethinin halka soykrm olarak takdim edilmesinin doru olmadn ifade eden Bozan, Fetih esnasnda ciddi anlamda hakla slam ordular arasnda bir çatmann yaand söyleyemeyiz. Diyarbakrn fethinin bir soykrm eklinde takdim edilmesinin doru deildir. Diyarbakrn fethi srasnda sadece bir kapsnda lokal bir çatmann olduunu söyleyebiliriz. Yoksa ehir halk ile slam ordusu arasnda bir çatma söz konusu deildi. Bu açdan bölgede fethi en kolay olan ehrin Diyarbakrdr. slam ordusunun sava yorgunu olan bir ehri ele geçirmesi Bizans mparatoru Herakliusun uygulam olduu din politikas ve askeri politikalarn bölge halkn bizar ettiini Bizans daresinden ciddi bir memnuniyetsizlik oluturduu için fetih kolaylamt. Bundan dolay slam ordusunun bölgeye geliini yerel halk adeta bir kurtarc olarak görmütür. Halk nazarnda Bizans mparatorluu artk itibarszlam, admlam ve yozlam bir iktidar olarak görülüyorlard. Böylece 639 tarihi bu topraklarn fetihle, slamla ve tevhit ile tant bir dönemdir. Bu mesaj getirenler Hazreti Peygamberin mesajn, slam duyuracak olan ve yeni nesile yeni toplumlara slam anlatacak olan sahabe neslidir. Diyarbakrn fethi bu topraklarn slam ile özgürlüe, hürriyete ve dirilie tanmasna yol açt. Daha önceki dönemlerde bu topraklar Bizans ve Roma arasndaki çatmalardan dolay büyük kayplara uram, bir ölü yn, kan çana ve ehir halknn zorla bir tarafta halindeydi. eklinde konutu.
DYARBAKIR FETHTEN SONRA 14 ASIR BOYUNCA SLAM DARES ALTINDA KALMITIR
Fethi slam tarihi açsndan deerlendiren Bozan, öyle dedi:
Diyarbakrn fethi çok kolay gerçekleen halkn savan dnda kald bir süreç olmu ve Anadoluya bir basamak olmu. Fetihten sonra Diyarbakr halknn Müslümanln benimsemiler ve 14 asr boyunca Diyarbakr slam idaresi altnda kalmtr. Bölge insannn slamiyeti kabul etmesiyle Pers ve Sassanilerin basklarndan kurtulup hürriyetlerine, özgürlüklerine, dünya ve ahiretlerine kavumulardr ve hiçbir zaman bir küfür diyar olmam, sürekli slam sancan Diyarbakr surlarnda dalgalanmaya devam etmitir.
SLAMYETN BU BÖLGEYE GEL HALKLARIN NEFES ALMA SÜREC OLMUTUR
Diyarbakrn slamiyet ile tanmasndan da çok deer kazandn belirten Bozan, Diyarbakr fethiyle halkn slamiyetle tantktan sonra gücünü, itibarn kaybetmemi daha da muazzam bir medeniyetlere ev sahiplii yapm. Daha sonraki 33 medeniyetlerde Diyarbakr sradan bir kentten çkp, büyük devletlerin, medeniyetlerin önemli bir kenti ya da bazen de bakenti olmu. slamiyetin bu bölgeye gelii halklar, topraklar için özgürlük ve nefes alma süreci olmutur. Dedi.
FETHLERDE SAHABELERN NE TÜR ZORLUKLAR çEKTKLERN NESLLERE HATIRLATMAK VE ANLATMAK ÖNEMLDR
Bozan, son olarak unlar söyledi:
O günün zorluklarnda büyük fedakarlklarla sahabenin ne tür zorluklar çektiini anlamak ve yeni nesil için bunlar model göstermek açsndan buna ihtiyacmz var. Dolaysyla bugünün koullarnda yozlaan neslin slamn getirmi olduu yüce deerleri unutmaya, yüz tutan neslin yeniden tevhit ve fetihle ina edilmesi, donatlmas açsndan bu fetihlerin önemsenmesi gerekiyor. Bu sadece Diyarbakrn Fethi deil fethe mazhar olmu birçok ehrimize gelen o kutsi davann elçileri olan sahabelerin ne tür zorluklar çektiklerini, onlar buna sevk eden hangi motivasyonun onlara buraya sürükleyip getirdiini görmek açsndan nesillere hatrlatmak ve anlatmak önemlidir.