Suriyede yüz binlerce kiinin hayatn kaybettii, milyonlarca kiinin mülteci konumuna dütüü ve yerinden edildii iç sava 8 yln geride brakt.
Orta Douda Arap Bahar olarak adlandrlan olaylarn sürdüü 15 Mart 2011de Dera ilinde bir grup örencinin okul duvarna, Bear Esede hitaben, Ey doktor (Bear Esed) imdi sra sende yazmasyla, Suriyedeki halk ayaklanmasnn fitili atelenmiti.
Yarm asrdr tek parti ile yönetilen, isizlik, yolsuzluk ve baskdan ikayetçi siviller, gösterileri ülke geneline tam, ordu gösterileri iddetle bastrmaya balayarak, gidiatn iç savaa evrilmesine yol açmt.
Birlemi Milletler (BM) yetkililerinin, kimyasal silah kullanma, halk açla sürükleme, tehcir etme, ablukaya alma, keyfi tutuklama ve ikence etme gibi sava suçlarnn ilendiine dikkati çektii iç sava 8. yln doldurdu.
- En fazla Suriyeliye Türkiye kucak açt
Sivil kayplarn yüz binlerle ifade edildii savata, 5 milyon 684 bin sivil zorla yerinden edildi.
BM Mülteciler Yüksek Komiserliine göre, bu kiilerin 3 milyon 644 binine Türkiye tek bana ev sahiplii yapyor.
Suriyelilerin 946 bini Lübnanda, 670 bini Ürdünde, 253 bini Irakta, 133 bini Msrda barnyor.
6 milyon 600 bin sivil ise, ülke içinde yerinden edildi. Suriyede 2 milyon 980 bin sivil ulalmas zor bölgelerde ya da kuatma altnda yayor.
- En az 13 bin 983 kii rejimin ikencesi nedeniyle öldü
Suriye nsan Haklar A (SNHR), 11 Mart tarihli raporunda, Esed rejiminin Mart 2011- Mart 2019da alkoyduu kiilerden en az 127 bin 916sn halen cezaevlerinde tuttuunu açklad. Rapora göre, en az 13 bin 983 kii rejimin ikencesi nedeniyle öldü.
En az 216 kez kimyasal silah kullanan rejiminin kuatmasnda açlk ve ilaç yetersizlii sonucu 398i çocuk, 187si kadn en az 921 sivil yaamn yitirdi.
YPG/PKK ise en az 2 bin 705 kiiyi halen alkoyarken, DEAn alkoyduu en az 8 bin 143 kiinin akbeti bilinmiyor.
- Hakimiyet durumu
Savan 8 yl geride kalrken, Esed rejimi, müttefikleri Rusya ve rann yardmyla ülkenin yaklak yüzde 60nda hakimiyeti salad.
Askeri muhalifler ve rejim kart silahl gruplarn kontrol ettii alan, ülke topraklarnn yaklak yüzde 10una geriledi.
ABD destekli YPG/PKK Suriye topraklarnn yüzde 28inde igalini sürdürürken, DEAn kontrol alan yüzde 2ye dütü.
- Türkiye bandan bu yana toprak bütünlüünü savundu
Milyonlarca Suriyeliye kucak açan Türkiye, iç savan bandan bu yana güney komusunun toprak bütünlüünü destekledi.
Bu nedenle Ankara, Suriyenin kuzeyinde, ülkeyi bölecek ve istikrarszlatracak bir terör kua oluumuna kar çkt.
Buna engel olmak için 2016da Frat Kalkan ve 2018de Zeytin Dal Harekatn düzenleyen Türkiye, Suriyenin kuzeyinde terör örgütü DEA varlna son verirken, YPG/PKKnn koridoru kurmasn engelledi.
Türkiye, Suriyenin toprak bütünlüünü garanti altna almak için uluslararas giriimlere de öncülük etti.
Ocak 2017den bu yana devam eden Astana süreci çerçevesinde Rusya ve ran ile yaplan toplantlarn en büyük ortak vurgusu, Suriyenin egemenlii ve toprak bütünlüü oldu.
- Kronoloji
Suriyede halihazrda 13 milyon 100 bin sivili yardma muhtaç klan iç savan dönüm noktalarnn kronolojisi öyle:
15 Mart 2011: Suriye iç sava, ülkenin güneyindeki Dera ilinde bir grup gencin düzenledii rejim kart barçl gösterilerle balad. Gösteriler hzla ülke geneline yayld.
Ocak-ubat 2012: Rejim-muhalifler arasndaki çatmalar iddetlendi.
26 Nisan 2011: Suriye ordusu, ayaklanmann fitilinin atelendii Deraya girdi.
30 Haziran 2012: Cenevrede siyasi geçi müzakereleri balad.
Temmuz-Aralk 2012: YPG/PKK, Aynularab (Kobani) ve Afrin ilçeleri ile Hasekenin Amude ilçesini çatmadan rejimden devrald.
Mays 2013: Türkiye, ABDye Suriyede uçua yasak bölge ilan edilmesi, siviller için güvenli bölge oluturulmas ve koalisyon güçleriyle ortak kara operasyonu yaplmasndan oluan 3 aamal bir plan sundu.
21 Austos 2013: Esed rejimi, Dou Gutada 1400den fazla sivili kimyasal silah ile katletti. ABD, askeri müdahaleye yanamayarak Rusyayla rejimin kimyasal silahlarn imha için anlamaya vard.
Ocak 2014: Rejimin çökmeye balamas üzerine ran, ii milisleri Suriyeye sokmaya balad. DEA, Rakkay muhaliflerden ald.
30 Haziran 2014: DEA, sözde hilafet ilan etti.
22 Eylül 2014: ABD öncülüündeki koalisyon, DEAa hava saldrs balatt.
26 Ocak 2015: YPG/PKK, ABDnin 4 ay süren youn hava desteiyle Aynularab DEAtan ald. Böylece ABD-YPG/PKK ittifak balad.
Mart 2015: dlib, muhaliflerin eline geçti.
21 Mays 2015: DEA, Palmira kentini ele geçirerek Suriyenin yaklak yarsnda hakimiyet salad.
30 Eylül 2015: Rusya, iç savaa dorudan müdahil oldu. Rejime salad hava destei muhalifleri köeye sktrd.
18 Aralk 2015: BMGK, 2254 sayl kararn kabul etti. Siyasi geçiin yol haritas belirlendi.
24 Austos 2016: Türk Silahl Kuvvetleri ve Özgür Suriye Ordusu, Frat Kalkan Harekatn balatt. Suriyenin kuzeyinde 2 bin 55 kilometrekare alan, DEAtan temizledi.
23-24 Ocak 2017: Türkiye ve Rusyann giriimiyle ilk Astana toplants yapld.
23 ubat-4 Mart 2017: Astana süreci sayesinde, bir seneden sonra Cenevrede rejim ve muhalefet arasnda görümeler yeniden balad. Sene boyunca yaplan 9 toplant sonuçsuz kald.
4 Nisan 2017: Rejim, Han eyhun beldesinde düzenledii kimyasal silah saldrsnda en az 100 sivili öldürdü.
Ekim 2017: YPG/PKK, DEA Rakkadan ve Deyrizorun büyük ksmndan çkararak ülkenin yaklak üçte birine yaylm oldu.
Kasm 2017: Rejimin Dou Guta ablukas sklat. Yüz binlerce sivil iç savan en büyük insani krizini yaad.
Ocak 2018: Türkiye, Afrindeki YPG/PKK-DEAa kar Zeytin Dal Harekatn balatt. imdiye kadar bin 100 kilometrekareden fazla alan terörden arndrld.
30-31 Ocak 2018: Soçide Ulusal Diyalog Kongresi düzenlendi. Anayasa Komitesi kurulma karar alnd.
14 Mart- 24 Nisan 2018: Dou Gutadan zorunlu tahliyeler yapld. Bölge rejimin eline geçti.
6 Nisan 2018: Rejim, 10 numaral olarak bilinen bir kanun çkararak, tehcir edilen sivillerin tanmaz mallarna el koymaya balad.
21 Mays 2018: Bakent am tümüyle rejimin kontrolüne girdi.
15- 31 Temmuz 2018: Ülkenin güneyindeki iller, Ürdün ve srail snr, tümüyle rejimin eline geçti.
17 Eylül 2018: Cumhurbakan Recep Tayyip Erdoan ve Rus mevkida, dlibdeki atekesi koruma altna alan Soçi mutabakatn imzalad. Ancak rejimin ihlalleri hz kesmedi. Rejim saldrlarnda 105ten fazla sivil öldü, 300den fazla sivil yaraland.
19 Aralk 2018: ABD, Suriyedeki güçlerini çekeceini duyurdu. Bunun üzerine güvenli bölge, ABDnin YPG/PKKya salad silahlarn geri alnmas konular tartlmaya baland.
15 ubat 2019: YPG/PKK ve ABD, Fratn dousunda kalan son DEA bölgesini ele geçirdi. Böylece DEA varl, yalnzca rejim kuatmasndaki bölgede kald. ABD Bakan Donald Trumpn Avrupa ülkelerine, ele geçirilen DEA mensubu vatandalarn geri alma çars, söz konusu ülkelerin bu konudaki hazrlkszl ve isteksizliklerini ortaya çkard. YPG/PKKnn serbest brakmak için anlamalar yapt DEAllarn akbetinin ne olaca konusu gündeme oturdu.
ubat- Mart 2019: Rejim ve destekçisi rann komutasndaki yabanc terörist gruplar, dlib Gerginlii Azaltma Bölgesine saldrlarn younlatrd. Askeri muhalif kaynaklar, rejimin garantörü Rusyann da hava saldrlarna elik ettiini rapor etti.
12 Mart 2019: Rejim, silah olarak kullanm yasak olan beyaz fosfor bombasyla dlibdeki sivil yerleimlere saldrd.