Bu hafta Türkiye genelinde yeni bir Kürtçe sözlük piyasaya çıktı. Adı Ferhenga Termn Feni Kurdi-Tırki-İngilizi yani Kürtçe-Türkçe-İngilizce Bilim Terimleri Sözlüğü.
Sözlükte kimya, fizik ve biyoloji gibi bilim dallarını ilgilendiren kelimelerin Kürtçe-Türkçe ve İngilizce karşılıkları ile bulunuyor.
Örneğin kimyasal bir terim olan uzay grubuna karşılık koma valayi, kimyasal bileşime karşılık, Komliheva kemy kelimeleri yer alıyor. Kelimeler arasında ilk kez duyulanlar da var. Mesela Vebijark seçenek, Deravta av Su drenajı, Derwerçerx çevrimdışı gibi...
Sözlüğü yazan Dicle Üniversitesi Fen ve Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bahattin Gümgüm.
Profesör Gümgüm, 15 yıl önce Kürtçe bir kimya kitabı yazmayı düşünmüş. Ancak yararlanabileceği Kürtçe bilim sözlüğü bulamayınca kendisi bir sözlük yazmaya karar vermiş.
15 yıllık çalışmanın eseri Gümgüm sözlüğü tamamlamak için 15 yıl çalıştı. çalışmasının sonucunda ortaya yaklaşık 26 bin kelimelik Türkiyenin bilinen ilk Kürtçe Fen Terimleri Sözlüğünün çıktığını söylüyor. Gümgüm bazen bir kelimenin Kürtçe karşılığını bulmak için onlarca dili inceledi. Temel aldığı dil ise Kürtçe ile aynı dil grubunda bulunan İngilizce oldu. Sözlüğü hazırlarken Mezopotamya tarihini incelediğini, Kuranı okuduğunu, Irak Kürdistan bölgesindeki üniversitelerle diyalog kurduğunu anlatan Gümgüm, Kelimelerle ilgilerinin niye gelişmediğini tespit ettim. Kürtçe ile aynı dil grubu olmasından dolayı İngilizceyi temel almam gerektiğini düşündüm diyor. Kelimelerle ilgili yaşadığı zorlukları ise şöyle anlatıyor: Mesela birleşik kelimesine karşılık, bazı sözlüklerde yek kelimesini Türkçeden tercüme etmeye çalışmışlar. Ama İngilizceden tercüme ederek direk kelimeyle bağlantı kurabiliyorsun. Örneğin iki atom arasındaki kimyasal bağ kelimesi İngilizcede bond, Kürtçesi benddir, tamamen aynıdır, sadece telaffuz farkı var. Başka kelime aramaya gerek yok. Damla kelimesi İngilizce droptur, Kürtçe dıloptur. Kelime bire bir aynıdır sadece telaffuz farkı var. Onun için İngilizceden alıntı ve tercümeyi esas aldım. Bu nedenle çok zorlandım diyemem. Sadece bazı kelimelerde, örneğin solution yani çözelti kelimesini tespit ederken çok zorlandım. Belki aylarca sıkıntı çektiğim oldu. Ona karşılık verhuru bulunca rahatladım. Kimya kelimesini 60tan fazla dilde incelediğini, telaffuzlarına baktığını anlatan Gümgüm, Sadece Ortadoğuda Arap, Türk ve İsraillilerin kimya dediğini tespit ettim diyor. Kürtçeye yeni kelimeler Gümgüm tüm dillerde aynı şekilde kullanılan kelimeleri çevirmedi. Örneğin atom, asit, molekül gibi kelimeler Kürtçede aynı şekliyle yer aldı. Kürtçede karşılığı bulunmayan bazı kelimeler de Gümgüm tarafından türetildi. Bilgisayara karşılık kombers, taşınabilir bilgisayar karşılık kombersa guhzbar, hesaplamalı kimyaya karşılık kombersy kem gibi kelimeler ilk kez sözlükte yer aldı. Batı dillerinden Kıptice Keme yakın olan kem, kemi, şimi gibi kelimeler kullanılıyor. Bu nedenle kemi olarak önerdim. Mesela biyokemi, fizikokemi gibi. İngilizcede yüzde orana percent denir. Ben Kürtçesini buldum parsed, yani yüzde oran. Percent Türkçede karşılığı yok. Kürtçede ise parsed. Güncel kelimelerle açıklanabilecekleri yazmadım. Mesela asit kelimesine karşılık başka bir kelime kullanılmaz. Kürtçe kitaplar için kaynak Gümgüme göre, sözlük gelecekte yazılacak Kürtçe ders kitapları için kaynak olabilecek nitelikte: Fizik, kimya, matematik, biyoloji, sağlık bilimlerine yardımcı ders kitabı niteliğindedir. Kürtler açısından ise fen ile ilgili makale, konuşma, kitap yazma asgarisini sağlıyor. Temel eser durumundadır. Kimya, fizik tamamen öbürleri de kısmen var sözlükte. Bu, kitapların yazılması için zorunlu bir kaynaktır; bunlar olmazsa, kitap yazılmaz. Fizik, kimya, matematik, mühendislik kitaplarının yazılması için şarttır. 15 yıllık çalışmanın sonucunda sözlüğü piyasaya çıkaran Gümgümün hedefinde şimdi Kürtçe kimya, fizik, biyoloji kitapları yazmak var.