çevre ve ehircilik Bakanlnca yaz aylarnda oluan kötü ozon kirliliine ilikin hazrlanan kitapçkta, ozon kirliliine kar alnmas gereken tedbirler sralanarak, vatandalara önerilerde ve uyarlarda bulunuldu. çevre ve ehircilik Bakanl Müstear Prof. Dr. Mustafa Öztürk tarafndan hazrlanan ve Türkiye çevre Koruma Vakf (TÜçEV) tarafndan basm ve datm gerçekletirilen Yaz Aylarnda Oluan Kötü Ozon Kirlilii konulu kitapçkta, yeryüzünde ikincil kirletici olarak meydana gelen ozonun, yeryüzüne yakn seviyede olumas durumunda insan saln, bitkileri ve malzemeleri tahrip ettii anlatld.
Sanayileme, motorlu tat saysndaki art ve orman yangnlarndan dolay yeryüzündeki ozon kirletici konsantrasyonunun 1850 ylna göre iki katna çkt aktarlan kitapçkta, 2016-2017 yaz aylar verilerine göre, gelimi ülkelerde bin kiiye düen motorlu tat saysnn Almanya ve ngiltere gibi ülkelerde 600, ABDde 750 ve Türkiyede 265 olduu kaydedildi. Türkiyede motorlu tat saysnn yllk yüzde 10-13 orannda artt bilgisi de paylald.
15 MAYIS - 15 EYLÜL UYARISI
Ozon kirliliine sebep olan en önemli maddelerden uçucu organik bileiklerin, tatlarda yaktlarn tam yanmamas, yakt depolar ile petrol istasyonlarndaki depolardan benzinin ve mobilya sanayinde kullanlan uçucu organiklerin buharlarnn buharlamas sonucu olutuu belirtilen kitapçkta, özellikle ehirlerde 15 Mays-15 Eylül tarihleri arasnda benzin istasyonlarnda benzin depolarnn dolumu ile araç depolarnn dolumu esnasnda önemli miktarda benzin buhar ile uçucu organik maddelerin atmosfere kart aktarld. Kitapçkta yer alan bilgilere göre, tat saysnn art ile orantl olarak çoalan benzin istasyonlarnn youn olduu bölgelerde söz konusu tarihler aralnda hava artlarna bal olarak ozon konsantrasyonu, özellikle öleden itibaren yüksek seviyeye ulayor ve akama kadar da ayn seviyede kalyor.
Yaz aylarnda, ehir içi bölgelerde ozon konsantrasyonu scaklk artna paralel olarak artyor ve kötü ozon kirliliinin özellikle öleden sonra pik deerlere çkt görülüyor. Kitapçkta benzin istasyonlarnn yan sra özellikle benzinli ve LPGli araçlarn ozon kirlilii oluturma tehlikesine de dikkat çekildi. LPGli araçlarda en büyük ozon oluturma potansiyeline sahip kirleticilerin etilen, propilen, propan, n-bütan ve izobütan olduu aktarlan kitapçkta, tekniine uygun iletilmeyen çöp depolama alanlarnda oluan metan gaznn da hem küresel snmaya hem de kötü ozon kirliliine neden olduu ifade edildi.
Bakanlkça Türkiyede 38 ilde 98 noktada kötü ozon kirleticilerinin ölçümlerinin yapld ve online olarak izlendii aktarlan kitapçkta, ozon kirliliinin saatlik ortalama 65 g/m3 seviyesine çkt zaman, halkn sal açsndan kamuoyuna duyurulmas gerektii vurguland.
YAZIN BU SAATLERE DKKAT
Yaz aylarnda ortaya çkan kötü ozon kirliliine yönelik vatandalara önemli uyarlarn da yer ald kitapçkta, 15 Mays-15 Eylül tarihleri aralnda saat 10.00-17.00 arasnda havann açk, kuru, sakin ve scak olduu günlerde trafiin youn olduu bölgelerde yürüme, kou ve egzersiz gibi spor yapmaynz. ifadesine yer verildi. Kitapçkta, kötü ozon kirliliinin insanlar üzerinde yaratt salk sorunlar hakknda da bilgiler paylald. Buna göre, burun ve boazdaki tükürük membranlarn ciddi bir ekilde tahrip ederek solunum yolunu etkileyen yüksek derecede reaktif bir gaz olan ve cierlere kadar ulaan ozonun yüzde 90nn solunum yolu ile dar atlamamas nedeniyle hassas akcier fonksiyonlarnda zarar, iltihaplanma, krmz kan hücrelerinin yapsnn deimesi, faranjit, laranjit, göz, burun ve grtlak tahriine, öksürüe ve göüs rahatszlna sebep oluyor.
çOCUKLARIN ZEKASINI OLUMSUZ ETKLYOR
Ozon kirliliine belli bir konsantrasyon ve sürede maruz kalnmas, cilt üzerinde güne yan gibi iltihaplanmaya, akcierde kalc hasara neden olabiliyor. Kötü ozon kirlilii, çocuklarn ve özellikle 65 ya üzeri insanlarn, astmllarn solunum sisteminde daha ciddi etkiler yapyor. Belirli genetik özelliklere sahip kiiler ile C ve E vitaminlerini yeterli almayan insanlar, kötü ozon kirliliine kar daha fazla risk altnda bulunuyor. Ozon kirlilii özellikle çocuklarn IQsunu negatif etkiliyor. Ozon kirlilii insan salna zarar vermesinin yan sra bitki örtüsünün tahrip olmas, araba lastiklerinin ömrünün ksalmas, kyafetlerin renginin aarmas gibi etkileri de beraberinde getiriyor.
Ozon kirliliini azaltmak üzere vatandalara yönelik tavsiyelerin de sraland kitapçkta, fosil yaktlarn yaklmas sonucu oluan NOx ile uçucu organik bileikler (VOC) kirletici kaynaklarnn kontrol altna alnmas gerektii vurguland. Bu kapsamda söz konusu kirletici kaynaklarn oluumuna neden olan istasyonlarda özellikle ozon kirliliinin olduu aylarda tanklara tankerlerle dolumun gündüz yerine gece saatlerinde yaplmas ve istasyonlarda yerlere benzin ve motorin dökülmemesi gerektii aktarld.
Tatlarda kullanlan LPGde standardizasyona gidilmesi ve özellikle LPGde bulunan propilen miktarna snrlama getirilmesi gerektii belirtilen kitapçkta, akaryakt ana datm firmalarnn benzin buhar geri dönüüm düzenei kurmas ve benzine solvent ilavesinin mutlaka önlenmesi gerektii ifade edildi. Kitapçkta, ozon kirliliinin olduu aylarda araç sahiplerinin gündüz yerine gece saatlerinde benzin almas önerisinde bulunularak, bu kapsamda araçlara benzinin saat 20.00 ile 07.00 aralnda alnmasnn tercih edilmesi gerektii kaydedildi.