Ksmi yatan emeklilik, doum ve askerlik borçlanmas gibi yöntemlerin dnda baz meslekler için de erken emeklilik imkanlar var. Ypranma dediimiz, kanunun ise Fiili Hizmet Süresi Zamm (FHSZ) diye tarif ettii bu avantaj, çallan sürelere belli oranda gün eklenerek ve ie girii geriye çekerek emeklilik imkan salyor.
1 ylda 12 ay çalm birisi 15 ay çalm gibi kabul ediliyor ve ie giri tarihi de 3 ay geri çekiliyor. Bu da normal çalanlara göre hem daha fazla prim elde etme imkan veriyor, hem de ya artn geri çektii için erken emeklilii ortaya çkartyor.
AIR LER LK SIRADA
Bu sistemi genelde ar ve ypratc ilerde çalanlara yönelik bir uygulama olarak görüyoruz. Mesleklerin listesi 5510 sayl Yasann 40. Maddesinde bulunuyor. 15 i dalnda belirlenen mesleklerin bir ksm özel sektör kollar iken, kamu kurumlar da bulunuyor. Eer yln tamamn FHSZ kapsamnda çalarak geçirmiseniz o zaman mesleinize göre hak ettiiniz süre priminize ekleniyor.
Örnek verirsek; kurun ve arsenik iinde FHSZ için 90 gün belirleniyor. çiler 360 gün bu kapsamda çaltnda, prim gününe 90 gün daha ekleniyor. Yln bir bölümünü bu kapsamda çalm ama dier bölümünde kapsama alnmamsanz o zaman u formül devreye giriyor: FHSZ kapsamnda çallan gün says x 90 / 360 = Eklenecek gün says Örnekle tekrar anlatalm.
çi eer yln yarsn FHSZ kapsamnda çalm dier yarsn ypranma kapsam dnda çalmsa, yukardaki formüle göre ypranma günü; 180 x 90/360 = 45 gün olarak belirleniyor. Böylece bu içinin 360 günlük primi 45 gün artrlyor.
SÜRE SINIRI VAR
Ypranma hesabnda her meslek için belirlenen süre snrlar da bulunuyor. Bu süre 5 yl geçemiyor. Yani ne kadar çalrsanz çaln, alabileceiniz ek süre 5 yldan fazla olamyor. Bir istisna bulunuyor. O da Türk Silahl Kuvvetleri, MT ve Emniyet mensuplar için bu süre 8 yla kadar çkyor.
Ya indiriminden yararlanmak için yeraltndaki ilerde çalanlar için 1800 gün, dier sigortallarn ise 3600 gün FHSZ kapsamnda çalm olmalar gerekiyor. FHSZ kapsamndaki bir sektörde çalm olmak yetmiyor. Belirtilen ii yapmak gerekiyor. Yani çimento fabrikasnda yönetici sekreteri olarak çalan birisi ypranmadan yararlanamyor. Ya da gazetedeki muhasebe eleman ypranma alamyor.
FHSZ NASIL DEERLENDRLR?
FHSZ, yararlanmaya hak kazanan sigortallar için 5510 sayl Kanunun yürürlük tarihinden sonra kanunda belirtilen iyeri ve/veya ilerde geçen çalma sürelerinin her 360 günü için; 60 gün eklenecekse (FHSZ kapsamnda çallan gün says x 60/360), 90 gün eklenecekse (FHSZ kapsamnda çallan gün says x 0,25), 180 gün eklenecekse (FHSZ kapsamnda çallan gün says x 0,50), formülü uygulanarak hesaplanmaktadr.
YATAN NASIL DÜÜLÜR?
5510 sayl Kanunda öngörülen fiili hizmet süresi zammnn yars, 3 yl geçmemek üzere dier baz artlar tamalar halinde kanunda yallk ayl balanmas için öngörülen emeklilik ya hadlerinden indirilmektedir. Ancak, ya haddi indirimindeki süre snr yeralt ilerinde çalanlar için uygulanmaz.
Farkl fiili hizmet süresi zammna tabi iyerlerinde çallmsa, ya haddinden indirim için gerekli 3600 günün tespitinde tüm iyerlerindeki hizmetlere baklr.