Uygun, spanyol gribinden bu yana küresel çapta ve ülkeleri bu derece etkileyen bir salgn yaanmadn, MERS ve SARS salgnlarnn da tüm ülkeleri etkileyecek düzeyde olmadn hatrlatarak, dünya için çok yeni olan pandeminin Kovid-19la insanlarn hayatna girdiini anlatt.
Salgnn balarnda verilen ilk tepkinin ciddi bir ok tepkisi olduunu ve ne yaplacan bilmeme, uyku bozukluu, felaket düünceleri, senaryolar ile kayg düzeyinin çok yükseldiini dile getiren Uygun, hastala çare bulmak için a ve ilaç çalmalar balarken, virüsü yok edecek veya hastalk yapmasn engelleyecek bir ilacn gelitirilemediini hatrlatt.
Uygun, dünya genelinde bir salgn kontrol etmenin en temel aracnn a olduunun altn çizerek, öyle devam etti:
Bir kii ancak hastalk etkenine kar baklk kazanm seviyeye getirildiinde yani onda hastalk yaratma hali engellendiinde artk hastal yeryüzünden kaldrm oluyorsunuz. Geçmite de bunun bir sürü örnei var; en önemlisi çiçek hastal ve ona kar gelitirilen çiçek as. O yüzden bütün dünya dört gözle bu ay bekledi. Daha sonra ülkeler arasnda da Ay en hzl kim yapacak? lk ay kim yapacak? yar görmeye baladk. Bu noktada kayglar ortaya çkt çünkü normalde bir a çalmasnn fazlar vardr, 4 fazdan geçer, güvenli olduundan, uzun vadede bir yan etki yapmadndan emin olunur ve ondan sonra piyasaya sunulur. Ancak hakl olarak pandemi nedeniyle o kadar çok kii ölüyordu ki bu fazlar hzlandrld ve faz 4 beklenmeden çou aya acil uygulama izni verildi. nsanlarda da kayg olumaya balad Uzun vadede bende bir ey yapacak m, bana zarar verecek mi? düünceleri filizlenmeye balad. Daha sonra alarn uygulanmaya baladn gördük. Avrupa ülkeleri, ngiltere ve srail çok hzl bir ekilde vatandalarn alamaya balad. Bütün dünya, bu ülkelere kilitlendi: Ne kadar yan etki olacak, en kötü yan etki ne olacak?
Türkiyede uygulanmaya baladnda iki ann çalmalarnn da devam ettiine deinen Uygun, Türkiye de ilk uygulanmaya balanan ann dier ülkelerde yaplan çalmalarla arasnda verilerin farkl çkmas kayglar alevlendiren bir durum oldu. Dier bir ann Kardiyak yan etkileri olabilir. diye bir bilgi çkt ve sanki çok sk oluyormu gibi yanl bir bilgiye dönütü. Koronavirüsün ölümcüllüü yannda devede kulak, ancak insanlar bunu bir kayg nesnesi haline getirdi. dedi.
KARARSIZLAR VE AI KARITLARINI AYIRT ETMEK GEREKYOR
Doç. Dr. Ersin Uygun, ayla salgnn kontrol altna alnmas beklenirken, alanma baladktan sonra toplumda farkllama gözlendiini belirterek, u bilgileri verdi:
Toplum 4 gruba ayrld. Hzl bir ekilde a yaptrmak isteyenler, kararsz ama a yaptranlar, kesinlikle a kart olanlar, aslnda aya kar olmayan ama kayglar nedeniyle adan kaçnanlar olduunu gördük. Tümüyle a kart olanlar ve kararszlar bir araya topladmzda çalmalar gösteriyor ki Türkiyedeki oran yüzde 30-35 seviyesinde ki bu çok önemli bir oran. çünkü bu oran yüzde 10-15 seviyesinde olsa aslnda bir sorun deil çünkü bir toplumun sürü bakl gelitirmesi için yüzde 80-85 arasnda bir baklama olmas gerekiyor. Alanma oran yüzde 80-85e vardnda artk toplumun kendisi sürü bakl gelitirmi kabul edilebiliyor. Bu noktada yüzde 10-15lik bir kesim a olmasa da toplumu etkilemiyor. Ancak oran Türkiyedeki gibi yüzde 35 seviyesine geldiinde artk bu toplumun ruh saln etkileyen bir hal almaya balyor. Sadece kendi öz iradesiyle Ben a olmak istemiyorum. dediinde bu durum sadece onu etkilemiyor, bütün toplumu etkileyen bir hale geliyor.
Kararszlar ve a kartlarn ayrt etmek gerektiine iaret eden Uygun, Düünce süreçleri de birbirinden farkl. Temelde aya kar olanlarn düüncelerine baktmzda ciddi komplo teorileri ve bilimsel olmayan, Ayla beynime çip yerletirilecek, Ayla kontrol edileceim, A olmamzn nedeni ürememizin engellenmesi, ksrlk yaratmas gibi doru olup olmadn hiçbir ekilde bilmediimiz ve test edemeyeceimiz, dogmatik düüncelerin ve ar deerlendirilmi inançlarn olduunu görüyoruz. Ancak bu komplo teorileri veya bu inançlar dile getiren bireylere bakp kayg düzeyi artanlar, yani kararszlar olarak adlandrdmz grup Türkiyede dünya ortalamasndan çok fazla deil ancak yine de fazla. ngilterede kararszlar ve a kartlarnn oran yüzde 10-15 seviyesinde. Ülkemizde yüzde 30-35 seviyesine geldiinde toplumun ruh sal tehlikeye giriyor. diye konutu.
Uygun, ayrca gençlerin a olmay daha fazla ihmal ettiini belirterek, Kyaslyor, A olduumda bu olabilir. diye en felaket, en kötü senaryoyu çiziyor. A olmazsam Kovid-19a yakalanrsam zaten gencim atlatrm. düüncesine kaplyor. Bu çok yanl bir düünce. çünkü u anda görüyoruz Kovid-19 nedeniyle youn bakma giren hastalarn ortalama ya çok dütü. Yal bireyler alanyor ve artk hastalanmyor ya da çok hafif atlatyor ama gençler hastalanyor ve youn bakma girmek durumunda kalyor. dedi.
KOMPLO TEORLERYLE HAREKET EDEN GRUP KNA EDLEMEZ
Doç. Dr. Ersin Uygun, u önerileri sundu:
Bata çalmamz gereken grup, kararszlar. çünkü a olmama nedeni, ann zarar verecei inanc deil; ann ne yapacan bilmedii için ortaya çkan belirsizliin yaratt kayg. Bu kayg bir kaçnma davranna neden oluyor. Önemli sorunlardan bir tanesi güven, uygulayclara, otoriteye, gelitiricilere yönelik güven. çünkü bir kii güvendikçe, ba edemeyecei bir sonuçla karlamayacana inandkça kayglarnn üstesinden gelir. Youn bakmda çalan hekim arkadalarmzdan hep u öyküleri duyuyoruz: Bir evdeki 5 kiiye Kovid-19 bulam, ileri yatakiler aland için semptomsuz veya çok hafif atlatyor ama alanmayan genç birey, çocuklar ar geçirmeye balyor ve youn bakma giriyor. Bunu olabildiince haber haline getirip yaymamz gerekiyor. Bu noktada bir kamuoyu olumas gerekiyor. A olmama gibi bir hakk yok, benim salm tehlikeye atyor. yaklam kaygya iyi gelen bir yaklam deil. Tam tersine kaygy anlamama, kaygya ramen ona zorla bir ey yaptrmaya çalma bir tepki ortaya çkarr. nadna yapmaz veya kaygy güçlendirir daha da yapmaz, kaçnr. Bu, önemli bir grup diyebiliriz. Kaygy anlamak ve ele almak, bu kaygy çalmak çok deerli toplumsal bazda. Burada da aya yönelik mitler çallabilir. Aya bal ölüm vakas ya da ciddi yan etkiler var m yok mu, oranlar ne kadar bunlarn effaf bir ekilde ortaya konulmas ve bunun aya bal olmayabilecei durumunun da tartlmas gerekiyor.
Ar deerlendirilmi inanç veya komplo teorileriyle hareket eden grubun ikna edilemeyeceini dile getiren Uygun, Bu, Türkiyede belki yüzde 10 olarak ifade edebileceimiz bir grup, bu fikri deitirmemiz mümkün deil. Üstelik daha da kötüsü, a kartl ve bilimsellie olan inanç bu grupta farkl telden çalyor diyebiliriz. Bu grupta bilime inanmama da çok fazla. Nasl ann faydal olacana inanmyorsa, ann zarar vereceine inanyorsa bilimin de zarar vereceine inanyor ayn grup. Dolaysyla bilimsel verilerle ikna edebileceimiz bir grup deil. Kendi snrlarn koruduklar sürece aya kar kalmaya devam edecekler. Bu, toplum ruh saln veya toplum saln etkilemeyecek düzeydeyse kabul edilebilir. Avrupa bunu yapyor, kabul ediyor. Almanya zorla a yaptrmyor ama hayattaki ileri zorlatnda bu defa bu i kolaylasn diye artk a yaptrmaya balyor bu grup. Bu durum kararszlarda da ie yaryor. A zarar verir. kaygs yaayanlar günlük hayatlarnda zorlanmayla karlatklarnda bu riski göze alp a olabiliyor. diye konutu.
SALIINI VE KENDLERN HMAL EDEN BREYLER AILANMAYI DA HMAL EDYOR
Uygun, a olmayan kiilerin futbol maçlarna seyirci olarak alnmamasnn önemli ve doru bir karar olduunu belirterek, A olmama hür iradeyle alabilecein bir karar ama dierlerini hasta etmeyi engellemek otoritenin görevidir. Otorite onlar korumak zorunda. AVMlere, toplu alanlara, ötekine bulatrma riskinin yüksek olduu alanlara al olmayan bireylerin giriinin engellenmesi çok önemli bir müdahale. Kararszlar için de dierleri için de. Bu gibi uygulamalarn getirilmesi a kartln azaltabilir, alanma orann da artrabilir. çatmaya girme ve cezalandrmayla bir ey elde edemeyiz, amaç alanm, bakl olan grubu korumaya çalma. deerlendirmesinde bulundu.
Alama ve toplum baklnn oluturulmasnn önemine iaret eden Uygun, Kayglar, korkular konuuyoruz ama çok önemli bir faktör daha var; ihmal. Toplumumuzda bu, dier ülkelere göre daha yüksek. Vatandalarmz kendilerini çok ihmal ediyor. Daha sonra randevu alrm, u iim bitsin öyle yaparm diyen, genel olarak saln ve kendilerini ihmal eden bireyler alamay da ihmal ediyor. Bu noktada zorla a yaptrmak deil ama aya eriimleri veya kendini ihmal etmenin önüne geçme yönünde de stratejiler gelitirmek gerekiyor. yerlerinde alama kampanyalar gibi. Bireylerin a merkezlerine gelmelerini beklemek deil, mobil a ekipleriyle ev ev ya da i yerlerini gezip orada alama yaplmas belki alama orann artrmada en çok ie yarayacak müdahalelerden biri olacaktr. diye ekledi.