Mustafa Kemal Paa, Cumhuriyetin ilan kararn Nutukta, Yemek srasnda: Yarn Cumhuriyet ilan edeceiz dedim. Orada bulunan arkadalar, derhal düünceme katldlar. Yemei braktk. O dakikadan itibaren, nasl hareket edilecei konusunda ksa bir program yaparak arkadalar görevlendirdim. ifadeleriyle anlatt
Türkiye milletinin tarihinde yeni bir devrin kaplarnn açld ve Egemenlik kaytsz, artsz milletindir sözünün devlet yönetiminde en belirgin ekliyle yerini ald Cumhuriyetin ilannn üzerinden 98 yl geçti.
24 Temmuz 1923te Lozan Antlamas imzalanarak yeni Türkiye devletinin bamszl kabul edildi. kinci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisinin toplanmasndan 2 ay sonra 13 Ekim 1923te Ankara, Türkiyenin hükümet merkezi oldu. Artk mevcut rejimin isminin de bütün açkl ile konulmas, yeni devletin bakannn seçilmesi gerekiyordu.
O güne kadar Devlet Bakanl görevi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Bakan olarak Mustafa Kemal Paa tarafndan yürütülmütü. Dier taraftan baz yabanc ülkeler de Lozan Antlamasnn onay için Türkiyedeki yeni devlet rejiminin daha açk ekilde belirlenmesini istiyordu. 27 Ekim 1923te cra Vekilleri Heyetinin istifas ve Meclisin güvenini kazanacak bir kabine listesinin oluturulamamas da bu soruna acil bir çözüm gerektirdi.
YARIN CUMHURYET LAN EDECEZ
Mustafa Kemal Paa, 28 Ekim 1923 akamna kadar hükümetin kurulamamas üzerine çankaya Kökünde arkadalar için Latife Hanma bir sofra hazrlatt.
smet Paa, Ali Fuat Paa, Halit Paa, Kemalettin Sami Beyin de yer ald akam yemeinde yaananlar Mustafa Kemal Paa, Nutukta öyle anlatt:
Gece olmutu... çankayaya gitmek üzere Meclis binasndan ayrlrken, koridorlarda beni beklemekte olan Kemalettin Sami ve Halit Paalara rastladm. Ali Fuat Paa, Ankaradan hareket ederken bunlarn Ankaraya geldiklerini o günkü gazetede Bir Uurlama ve Bir Karlama bal altnda okumutum. Daha kendileriyle görümemitim. Benimle konumak üzere geç vakte kadar orada beklediklerini anlaynca, akam yemeine gelmelerini, Milli Savunma Bakan Kazm Paa vastasyla kendilerine bildirdim. smet Paa ile Kazm Paaya ve Fethi Beye de çankayaya benimle birlikte gelmelerini söyledim. çankayaya gittiim zaman, orada, beni görmek üzere gelmi bulunan Rize Milletvekili Fuat, Afyonkarahisar Milletvekili Ruen Eref Beylerle karlatm. Onlar da yemee alkoydum.
Yemek srasnda: Yarn Cumhuriyet ilan edeceiz dedim. Orada bulunan arkadalar, derhal düünceme katldlar. Yemei braktk. O dakikadan itibaren, nasl hareket edilecei konusunda ksa bir program yaparak arkadalar görevlendirdim. Yaptm programn ve verdiim talimatn uygulann göreceksiniz.
Efendiler, görüyorsunuz ki Cumhuriyet ilanna karar vermek için Ankarada bulunan bütün arkadalarm davet ederek onlarla görüüp tartmaya asla lüzum ve ihtiyaç görmedim. çünkü, onlarn da aslnda ve tabii olarak benim gibi düündüklerinden üphe etmiyordum. Halbuki o srada Ankarada bulunmayan baz kiiler, yetkileri olmad halde, kendilerine haber verilmeden, düünce ve rzalar alnmadan Cumhuriyetin ilan edilmi olmasn bize gücenme ve bizden ayrlma sebebi saydlar.
YAASIN CUMHURYET SESLER VE ALKILARLA KARILANDI
Mustafa Kemal Paa o gece smet Paa ile 1921 Anayasasnn baz maddelerini deitiren kanun tasarsn hazrlad.
Türkiye devletinin hükümet ekli cumhuriyettir. hükmünün yer ald tasar üzerinde TBMMde yaplan konumalardan sonra saat 20.30da oturuma katlan 158 üyenin tamamnn oyuyla Cumhuriyetin ilan kabul edildi. Cumhuriyetin ilan Yaasn Cumhuriyet sesleri ve alklarla karland.
Böylece yeni devletin yönetim biçimi bütün açkl ile ismini alm oldu. Cumhuriyetin ilan ile Egemenlik kaytsz, artsz milletindir ilkesi de artk devlet yönetiminde en belirgin ekliyle yerini buldu.
Ardndan cumhurbakanl seçimine geçildi. Yaplan gizli oylamada 158 milletvekilinin tamamnn oyunu alan Gazi Mustafa Kemal Paa, TBMM tarafndan yeni Türk devletinin ilk cumhurbakan seçildi. Bunun üzerine kürsüye gelen Mustafa Kemal Paa, yapt konumasn, Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktr. sözü ile bitirdi.
Böylece devletin ad ve rejimiyle ilgili tartmalara son verildi ve devlet bakanl konusu çözüme kavutu. Hükümetin kurulma ekli yeniden düzenlendi.
Buna göre, cumhurbakan babakan atayacak, babakan da bakanlarn seçip cumhurbakannn onayna sunacakt. Bu uygulamayla, Meclis Hükümeti Sistemi yerine parlamenter rejime geçilmi oldu.
1925TEN BU YANA MLL BAYRAM OLARAK KUTLANMAYA BALANDI
lk hükümeti kurmakla smet nönü görevlendirilirken, Fethi Okyar da TBMM Bakanlna seçildi. Türkiye halk, 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günü Cumhuriyetin ilann kutlad. 26 Ekim 1924te yaymlanan kararname ile Cumhuriyetin ilannn 101 pare top at ve düzenlenecek etkinliklerle kutlanmasna karar verildi.
Karar dorultusunda 29 Ekim 1924teki etkinlikler, kutlamalarn balangc oldu. Hariciye Vekaleti, 2 ubat 1925te bir kanun teklifiyle 29 Ekimin bayram olmasn önerdi. Teklif, Meclis Anayasa Komisyonu tarafndan incelendi ve 18 Nisanda karara baland. TBMMde teklifin 19 Nisanda kabul edilmesiyle 29 Ekim, 1925 ylndan bu yana Milli Bayram olarak kutlanmaya baland.