Birlemi Milletler Eitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Dil Atlasna göre, dünyada yaklak 2 bin 500 dil kaybolma tehlikesi altnda ve her 15 günde bir dil kayboluyor. Atlasa göre Türkiyede Kapadokya Yunancas yok olurken, dünyada ise oldukça kritik bir noktada. Diyarbakr Licede konuulan Mlahso dili Suriyeye göçen köylülerden brahim Hannann ölümüyle 1995te yok oldu. Ubhça ise 1992de Tevfik Esençin ölümüyle kayboldu. Bat Ermenicesi, Abhazca, Adigece, Kabar-çerkes, Zazaca (Krmancki), Abazaca, Hemince, Lazca, Pontus Yunancas, Romanca, Suret, Gagavuzca, Ladino, Turoyo ve Hertevin yok olma tehlikesiyle kar karya.
Türkiye Cumhuriyetinin kuruluuyla birlikte devreye konulan tek dil söylemleri Türkçe dnda konuulan 36 dili aile içine hapsediyor ve zamanla yok olmasnn önünü açyor. Aznlk dilleri olarak adlandrlan Türkçe dndaki dillerin yaatlmasna dair bir devlet politikas olmad gibi bu dillerin öretilmesi ve yaatlmasna ilikin dernekler ve kurumlar ise kapatld. Yakn tarihte Kürt Dili Aratrma ve Gelitirme Dernei (KURD-DER) 21 Kasm 2016da Devletin milli güvenliine kar faaliyette bulunduuna karar verilen yap, oluum veya gruplara aidiyeti, iltisak veya bunlarla irtibat olma gerekçesiyle kapatld.
TÜRKYEDE TEHLKEDE OLAN DLLER
Türkiyede tehlike de olan diller ise 4 kategori olarak snflandrrsak, son derece tehlikede olanlar grubunda yer alan Hertevine dair 1999 ylnda sadece bin kii konuulduu bilinse de son güncel verilere ulalamyor. Ciddi anlamda tehlikede olan Gagavuzca da Türkiyede bulunan Yahudilerin konutuu Ladino ve Süryanice yer alyor. Kesinlikle tehlikede olan diller arasnda ise; Abazaca, Hemince, Lazca, Pontus Yunancas, çingene dilleri (Atlasta yalnzca Romani bulunuyor), Süryaniceye benzeyen Suret (atlasa göre Türkiyede konuan kalmad konuanlarn çou göçle baka ülkelere gitti) ve Ermenice yer alyor. Güvensiz durumda olanlar: Abhazca, Adige, Kabar-çerkes dilleri ve Zazaki (Zazaca).
ANADL ETMLE KORUNUR
Uzmanlar ve dilleri tehlikede olan aznlklar ana dillerinin kurtulabilmesi için eitimin art olduunu vurguluyor. Adge Dili ve Edebiyat Dernei Ankara Temsilcilii Yönetim Kurulu üyesi akir Koç, 157 yldr diasporada yaadklarn vurgulayarak, dildeki erozyonun önüne eitimle geçilebileceini ifade etti. Anadillerinin unutulmamas için çaba sarf ettiklerini söyleyen Koç, Biz bundan sonra bunlar tersine döndürüp halkmzn dilini konumas konusunda çalmaya balyoruz ama bunu yapabilmemiz için kaç tane yl geçer onu bilmiyoruz eklinde konutu.
Halkn duyarl olmas ve anadiline sahip çkmasyla dilin ölümünün yavalayacan ifade eden Koç, Dillerin yok olmamas için eitim dnda, insanlarn da duyarl olmas art. Buras bizim anavatanmz bu deil. Anavatanmzda resmi dil olarak okullarda okutuluyor, orayla ilikiler tesis edilirse büyük ihtimal bu kaybn önüne geçilir diye düünüyoruz eklinde konutu.
çERKESCE KONUAN çOCUK YOK
stanbul Kafkas Kültür Dernei temsilcisi Murat Papshu, çerkesce için anadili diyemediini kaydederek, anadiline yabanclama boyutunu gözler önüne seriyor. Erken okullama nedeniyle anadilini tam örenemedii sadece anlayabilme düzeyinde kaldn belirten Papshu, kendi çabalaryla dili örendiinin altn çizerek, bir dili korumann temelinde eitim yattn ifade etti. Türkiyenin çok dilli ve kültürlü olduunu ancak devlet politikalarn bu ekilde kurulmadn söyleyen Papshu, En temel olan eitimdir, eitim dili olmad zaman o dili konuanlara diliniz deersizdir, bir ie yaramaz önemli deildir demektir ifadelerini kulland.
Neredeyse çerkesce konuan hiçbir çocuun olmadn belirten Papshu, çerkesce için anadilde eitim olanann u an mümkün olmadn ama Kürtçe için hala umudun olduunu ifade etti. Papshu, unlar söyledi: Anadilde eitim diye bir durum çocuklarn kendi anadillerini örenebilmesi için. Türkiyedeki diller için farkl durumlar var ama Kürtçe için belki olabilir çünkü hala çocuklar konuuyor. Dier dillerin orta yan altnda konuulan çok azalm, hatta hiç yok. O yüzden bu diller için ana dilde eitim olamaz ama ana dilin öretilmesi söz konusu olmal.
Dilin kültürün temel ögesi olduunu söyleyen Papshu, halkn anadiline sahip çkmas gerektiini ifade etti. çerkescenin bir sonraki nesillere aktarlmas yönünde çalmalar yürüttüklerini belirten Papshu, teknolojinin dilin korunmas için bir avantaj olabileceini söyledi.
SORUMLULUK DEVLETTE
Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Corafya Fakültesi Dilbilim Bölümü öretim görevlisi olan Prof. Dr. Özgür Aydn, dil ölümlerinin doal olarak da meydana gelebileceini fakat kapitalist sistemde bask mekanizmasyla dil ölümlerinin yaandna dikkat çekti. Dili korumak konusunda bireylerin yapabileceklerini snrl olduunu belirten Aydn, sorumluluun devlete dütüünü ifade ederek, unlar ekledi: Bir dilin yaamas ve toplumsallamas için bu dilin öncelikle eitim dili olmas gerekir. O dilin öretilmesi deil, o dilde eitim yaplmas gerekir çünkü o dilde eitim yaplmazsa zamanla konuan kii says azalacaktr.
ALE çNE HAPSEDLEN DL ZAMANLA ÖLÜR
Resmi dilin dier diller üzerinde bir bask yarattn ve aile içine hapsettiini belirten Aydn, Evin için sktrlm dil belli bir yerden sonra kaybolma tehlikesiyle kar karya kalyor. Türkçe eitim yaplmas Türkiyede konuulan dier dillerin üzerinde belli bir etki yaratyor. Bu da o dillerin gittikçe yok olmasna neden oluyor, Anadoluda konuulan 3 dil yok oldu. Anadoluda 30-42 arasnda dil var. Bu durum sadece Türkiye özgü de deil. Papua Yeni Ginede yanlmyorsam 9 yüze yakn bir dil var küçücük bir ada ülkesi ama yüzlerce dil var. Kanadada 50ye yakn dil var ve onlarda yok oldu. Dünya bir diller mezarlna dönüyor bu doru. Anadoluda kayg verici bir durum söz konusu, bunu hem bir miras korumak dil bilimci olarak bunun ötesinde baka bir deer var. Dil çeitlilii çok önemli kaynaktr ve bunu kaybediyoruz diyerek, her yerin diller mezarlna döndüüne dikkati çekti.
YÜZÜMÜZÜ SSCBYE çEVRMELYZ
Kapitalist sistemin dilleri alnp satlan bir ürün haline getirdiine dikkat çeken Aydn, kapitalist sistemde çok dilliinin korunamayacan belirterek, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliinin (SSCB) tarihine bakldnda dillerin korunduunu söyledi. Anadoluda yer alan 30-40 dilinde bir eitim dili olmasnn mümkün olduuna da iaret eden Aydn, unlar söyledi: Yüzümüzü Kanadaya dönersek mümkün deil. Kanadada 50ye yakn yerel dil var ama göçmen dillerde ngilizce ve Franszca eitim yaplyor, yerel dillerde yapmyor. Avrupada aslnda çok iyi örnekler yok pek çok göçmen var Avrupada. Oralarn vatanda olmu ama dillerinde eitim yok aslnda dünyann bu konuda karnesi zayf snfta kalm durumda. Belki biraz daha tarihsel bakp SSCB örnek alabilir. Orada Kazakça, Türkçe, Kürtçe gibi pek çok dilde eitim yapld, o dilleri yaatmak için önemli bir çaba var.
BÖLÜCÜLÜK YAFTALAMASI
Kaybolma riskiyle kar karya olan dillerin hzlca verilerini toplamaya çaltklarnn bilgisini de veren Aydn, Öyle bir ey ki çok hzl ekilde dil alanndaki çalmalarnz bölücülük olarak yaftalanyor ama bilimsel gerçekler bunlar. Örnein u çok tehlikeli ve yanl Almanyadaki Türklerden bahsederken; Almanyada anadilde eitim yaplmyor hatta Türkçe öretilmiyor diyoruz, Bulgaristandaki Türkler için Yunanistandaki Türkler için bu kadar hakl bir hassasiyet gösterip kendi yaad corafyadaki yaanan durumu görmezden gelmek doru deildir. Almanyadaki Türkçe neyse Türkiyedeki Zazaca, Kürtçe, Lazca, Abazca, Hemince, Süryanice ayn deerdedir o corafyalar için ne düünüyorsak yaadmz corafya için de ayn hassasiyeti göstermek gerekiyor eklinde konutu.