rnakta 13 askeri tayan helikopterin yüksek gerilim hattna çarparak dümesi, daha önce de benzer ekilde yaanan kazalar ve bunun nedenlerine dair soru iaretlerini akllara getirdi. rnaktaki kazalara benzer olarak daha önce de, Tunceli, Van (2), Isparta, Erzincan, Kocaeli, Diyarbakr, Ankarada 8 kaza meydana geldi. rnakta verdiimiz 13 ehidin ardndan helikopterler için bu kazalara önlem olabilecek sistemler yeniden gündeme geldi. Peki, nasl bir sistem bu kazalar önleyebilir? Bu sistemler nasl çalr?
Savunma Sanayii Uzman Arda Mevlütolu, elektronik teknolojilerindeki gelimelerle birlikte helikopterler için, bu tür tehditleri tespit ederek pilotu ikaz eden sistemlerin gelitirilmeye balandn söyledi.
Bari yüksek gerilimden koruyalm Hayatn kaybeden 13 ehidimiz için alyoruz yine. Peki bu kader mi? Bence deil.Helikopterlerin özellikle yüksek gerilim hatlarna çarparak dümesini engellemeye yönelik pek çok sistem var. Fatih Altayl yazd
HELKOPTERLER NEDEN ALçAK RTFADA UçU YAPAR?
Helikopterlerin alçak irtifada uçma nedenlerini sralayan Mevlütolu, Askeri olsun sivil olsun helikopterler sk sk alçak irtifalarda uçu yapar. Askeri helikopterler, özellikle çatma bölgelerinde düman uçaksavar ateinden kaçnmak için alçak irtifada yüksek süratlerde uçar. çünkü omuzdan atelenen uçaksavar füzeleri (MANPADS) ve namlulu uçaksavar silahlar ile alçaktan hzl uçan helikopterlere nian almak ve kilitlenmek zorlar dedi.
Kara Kuvvetlerinde 1996dan bu yana kullanlan Fransz-Alman ortak tasarm AS532 Cougar tipi helikopterlerle ilk kaza 4 Haziran 1997de meydana gelmi, Zap bölgesinde 11 asker ehit olmutu. kinci kaza, Isparta Eirdirde 29 Nisan 2003te yaanm, kazada 4 asker ehit olmutu. Son olarak rnaktaki kazada 13 asker ehit oldu.
ALçAK UçU HELKOPTERLER çN TEHDT OLUTURUYOR
Alçak irtifadan uçuun güvenli olmasnn yan sra helikopterler için tehdit oluturduunu da belirten Mevlütolu, Enerji nakil hatlar, telsiz vb. amaçlar için kurulmu yüksek antenler, yüksek aaçlar, kuleler ve binalara çarpma riski artar. Özellikle telefon, enerji vb. tellerinin bu hzlarda gözle tespit edilmesi ve bunlardan kaçnlmas çok zordur. Bu nedenle enerji nakil hatlarna krmz renkli toplar taklr dedi.
HELKOPTERLER çN TESPT SSTEMLER
Son yllarda elektronik teknolojilerindeki gelimeler ile birlikte helikopterler için, bu tür tehditleri önceden tespit edip pilota ikaz veren sistemlerin gelitirilmeye balandnn altn çizen Mevlütolu, bu amaçla çok farkl ekillerde çalan, farkl yöntemler kullanan sistemlerin mevcut olduunu söyledi. Bunlar iki ana kategoride snflandrmann mümkün olduunu söyleyen Mevlütolu, u deerlendirmede bulundu: Gelien teknoloji sayesinde aktif olsun pasif olsun bu tip engel tespit sistemlerinin gelitirilmeleri ve entegrasyonlar oldukça ucuzlam durumda. Bu sistemler üphesiz bu gibi riskleri sfrlamaz, ancak önemli ölçüde azaltlmalarn salar.
Mevlütolu, Bu sistemlerin temini için 2010 ylnda bir yurt içi gelitirme ihalesi açlp çeitli firmalardan teklifler toplanmt. Daha sonra proje modeli yurt d hazr alma çevrildi, ihtiyacn aciliyetinden dolay. Ancak bir türlü tedarik yaplamad. Bunun nedenleri; teknik ihtiyaçlarn netletirilememesi, bürokrasi gibi faktörler, tedarik projelerimizdeki genel sorunlar dedi. Savunma Sanayii Müstearlnn sitesinde de 172 helikoptere engel tespit sistemi alm için çalmalarn sürdüü görülüyor.
AKTF SSTEMLER
Aktif sistemler, bir sensörün tehdidi alglamas ile çalyor. En yaygn kullanlan sensörler radar ve lazerli olanlar. Aktif sistemler, çevrelerine bir enerji yayp geri dönen yansmay alglayarak engel tespiti yapyor. Bu sistemlerin tespit hassasiyetleri oldukça yüksek oluyor ancak en önemli iki dezavantaj, helikoptere yaplmas gereken tadilatn genelde kapsaml olmas ve performanslarnn atmosfer koullarndan önemli ölçüde etkilenmesi.
PASF SSTEMLER
Pasif sistemler kendileri enerji yaymayan alglayclardan oluuyor. Bunlar arasnda kameral sistemler öne çkyor. Farkl dalga boylarnda çalan termal kameral sistemler mevcut. Bunlar, ortamdaki termal enerjiyi alglayp engel tespiti yapyor. Herhangi bir alglayc içermeyip tamamen helikopterin konum bilgisini kendi engel ve arazi veritaban ile karlatran pasif sistemler de mevcut. Bu tip sistemlerin içindeki arazi veritabanlarnda, hangi tip engelin (enerji nakil hatt, kule vb) hangi konumda bulunduu bilgisi yer alyor. Helikopterden alnan konum, hz, irtifa, yön gibi bilgiler gerçek zamanl olarak bu veritaban ile karlatrlyor. Buradaki önemli husus, bu veritabanlarnn devaml güncellenmesi gereklilii. Avantajlar ise, entegrasyonlarnn daha kolay ve ucuz olmas.
çARPMA RSK TESPT EDLRSE...
Aktif ya da pasif bu sistemler eer bir engele çarpma riski tespit ederlerse, pilota sesli, görüntülü ikazlar veriyor. Bu ikazn kesin, net ve anlalr olmas önemli. Zira sava koullarnda tüm dikkatini belli bir noktaya yönlendirmi bir pilotun, çarpma ikaz var m diye kontrol etmek için kafasn farkl bir yere çevirmemesi gerekir.