Türkiye demokrasi tarihinde kara bir leke olarak yerini alan 12 Eylül 1980 darbesinin üzerinden 39 yl geçti.
Türkiye Cumhuriyeti tarihinin emir komuta zinciri içinde gerçekletirilen son askeri darbesi 12 Eylül, idam, kötü muamele ve insan haklar ihlalleriyle zihinlerdeki yerini koruyor.
TRT Radyosunda, 12 Eylül sabah stiklal Marnn ardndan çalnan Harbiye Mar ve dönemin Genelkurmay Bakan Orgeneral Kenan Evren imzal Milli Güvenlik Konseyi bir numaral bildirisinin okunmasyla demokrasiye darbe resmen ilan edildi.
12 Eylül karanlna giden sürecin hazrlklar Haziran 1980den itibaren Genelkurmay Bakanl Karargahnda yaplmaya baland. Kod ad Bayrak Harekat olarak belirlenen darbe plannn uygulanmas için ordu komutanlarna 11 Temmuz saat 04.00te harekete geçilmesi emri verildi.
2 Temmuzda Süleyman Demirelin Babakanlndaki hükümetin güvenoyu almasyla darbeciler bu plan erteledi.
Tarihler 12 Eylülü gösterdiinde söz konusu plan, ayn isimle sabaha kar uyguland ve darbeciler ülke yönetimine el koydu.
Emir-komuta zinciri içinde gerçekletirilen bu darbe, 27 Mays 1960 darbesi ve 12 Mart 1971 muhtrasnn ardndan silahl kuvvetlerin yönetime üçüncü kez açk müdahalesi olarak tarihteki yerini ald.
MECLS LAVEDLD, ANAYASA KALDIRILDI
Darbeciler Evren, Kara Kuvvetleri Komutan Orgeneral Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutan Orgeneral Tahsin ahinkaya, Deniz Kuvvetleri Komutan Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel Komutan Orgeneral Sedat Celasundan oluan Milli Güvenlik Konseyi, bütün yetkileri ele ald.
Anayasay uygulamadan kaldran darbeciler, ardndan TBMMyi lavederek antidemokratik faaliyetlerine devam etti.
Ülke genelinde skyönetim ilan edildikten sonra sivil toplum kurulularn hedef alan darbeciler, Türk Hava Kurumu, çocuk Esirgeme Kurumu ve Kzlay dndaki derneklerin faaliyetlerini durdurdu.
Siyasi partilerin kapsna kilit vuran darbeciler, Süleyman Demirel ile Bülent Eceviti Hamzakoya, Necmettin Erbakan ile Alparslan Türkei ise Uzunadaya sürgüne göndererek, siyasi yasaklar getirdi.
- ASMAYALIM DA BESLEYELM M?
Ülkeye karanlk günler yaatan darbeciler, acs yllarca hafzalardan silinmeyecek idam kararlarnn da mimar oldu.
Darbeden sonra ilk idamlar, 9 Ekim 1980 tarihinde gerçekleti. Sol görülü Necdet Adal, ardndan ülkücü Mustafa Pehlivanolu idam edildi.
Darbe öncesinde bir askeri inzibat erini öldürdüü gerekçesiyle hüküm giyen 17 yandaki Erdal Eren, 19 Mart 1980de idama mahkum edildi.
Darbeci Kenan Evrenin 17 yanda astrd Erdal Eren için söyledii Asmayalm da besleyelim mi? sözü ise hafzalardaki yerini koruyor.
Erenin idam karar, Yargtay tarafndan iki kez iptal edilmesine ramen, Milli Güvenlik Konseyi tarafndan onaylanan kararla ve ya büyütülerek 13 Aralk 1980de Ankara Ulucanlar Cezaevinde infaz edildi.
Kanl uygulamalarn yan sra demokrasinin askya alnd süreçte 650 bin kii gözaltna alnd, açlan 210 bin davada 230 bin kii yargland, 7 binden fazla kii için de idam cezas istendi. 517 kiinin ölüm cezasna çarptrld süreçte, 50 kii idam edildi.
Türkiye Cumhuriyeti vatandalndan 14 bin kiinin çkarld bu dönemde, yaklak 100 bin kii örgüt üyesi olma suçundan yargland, 30 bin kii ise sakncal olduu iddiasyla ilerinden edildi.
Kültür ve sanat hayatnn da hedef alnd bu dönemde, yaklak bin film yine sakncal bulunduu için yasakland, 4 bine yakn öretmen ve yüzlerce üniversite görevlisinin iine son verildi. Onlarca gazeteci için de binlerce yla varan hapis cezalar istendi.
nsanlk onurunu hiçe sayan uygulamalarn mimarlar sözde Milli Güvenlik Konseyi üyesi darbeci generallerin belirledii Danma Meclisinin hazrlad anayasa, 1982de güdümlü referandumla yüzde 92lik evet oyu ald. Darbenin ba aktörü Evren ve dier darbecilerin ömür boyu yarglanmasn engelleyen geçici 15inci madde de darbe anayasasna dahil edilmiti.
- DARBENN SORUMLULARI LK KEZ HAKM KARISINDA
Milli Güvenlik Konseyi üyelerinin yarglanamayacana dair anayasann geçici 15inci maddesi, 12 Eylül 2010daki referandumun ardndan kaldrld.
Ardndan Türkiyenin dört bir tarafndan, darbenin sorumlular ile bu kiilerin emir ve talimatlarn uygulayanlar hakkndaki suç duyurular yapld.
O dönem hayatta olan Evren ile eski Hava Kuvvetleri Komutan Tahsin ahinkaya hakknda Ankara Cumhuriyet Basavclnca soruturma balatld.
Evren ve ahinkaya hakknda hazrlanan iddianamenin Ankara 12nci Ar Ceza Mahkemesince 10 Ocak 2012de kabul edilmesiyle Türkiye tarihinde ilk kez bir darbenin sorumlular yarg önüne çkarld.
ki darbeci, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn tamamn veya bir ksmn deitirmeye veya ortadan kaldrmaya ve anayasa ile teekkül etmi olan Türkiye Büyük Millet Meclisini ortadan kaldrmaya veya görevini yapmasna engel olmaya cebren teebbüs etmek ile suçland.
Salk gerekçesiyle durumalara katlmayan Evren ve ahinkaya, telekonferans araclyla yaptklar savunmalarnda suçlamalar kabul etmedi, kurucu iktidar olduklarn, mevcut mahkemelerin kendilerini yarglayamayacan öne sürdü.
Devam eden dava, Ankara 12nci Ar Ceza Mahkemesi yasayla kapatlnca dosya Ankara 10uncu Ar Ceza Mahkemesine devredildi.
Mahkeme, 18 Haziran 2014te Evren ve ahinkayay, 1979da verdikleri muhtrayla anayasa ve TBMMyi ortadan kaldrmaya ve görevini yapmasn engellemeye teebbüs, 1980de de cebren anayasay tayir, tebdil veya ilgaya ve bu kanun ile teekkül eden TBMMyi skat ve cebren men suçundan arlatrlm müebbet hapis cezasna çarptrd.
Mahkeme, takdiri indirimle cezay müebbet hapse çevirdi.
Evren ve ahinkaya hakknda, Askeri Ceza Kanununun askeri rütbelerin sökülmesine ilikin 30uncu maddesinin de uygulanmasna karar verildi.
Hükmün ardndan sank avukatlar, karar temyiz etti. Dosya Yargtaydayken Evren, 10 Mays 2015te 98 yanda, ahinkaya ise 9 Temmuz 2015te 90 yanda öldü.
Yargtay 16nc Ceza Dairesi, temyiz incelemesinde, sanklarn ölümleri nedeniyle davann düürülmesine karar verdi.
- YARGITAYIN KNC BOZMA KARARI
Dosyay yeniden görüen yerel mahkeme, karara uyarak düme karar verdi ve dosya tekrar Yargtay 16nc Ceza Dairesine geldi. Daire, yerel mahkemenin kararn bu kez de usul yönünden bozdu.
Bozma kararnda, yerel mahkemenin gerekçesinde lehe olan kanunun 765 sayl Türk Ceza Kanunu (TCK) hükümleri olduu belirtilmesine karn, hüküm fkrasnda 5237 sayl TCK ve Ceza Muhakemesi Kanunu hükümleri uyarnca karar verilmesi suretiyle gerekçe ile hüküm arasnda karkla neden olunmasnn kanuna aykr olduu belirtildi.
Ceza dairesinin bozma kararna uyan mahkeme, Evren ve ahinkaya hakkndaki kamu davasnn ölüm nedeniyle ortadan kaldrlmasna karar verdi.
Yargtay 16nc Ceza Dairesinin sanklar hakknda verilen hükmü usul yönünden bozmasnn ardndan 12 Mays 2019da yeniden yarglama yapan Ankara 10uncu Ar Ceza Mahkemesi, bu kez Evren ile ahinkaya hakknda kamu davasnn ortadan kaldrlmasna karar verdi.
Ayrca Evren ve ahinkayann malvarlklarna el konulmas ve sanklarn TSKden çkarlmas ile rütbelerinin geri alnmasna yer olmadna hükmedildi.