Marmara Üniversitesi çevre Mühendislii Bölümünün yürütücülüünü ve bilimsel danmanln yapt, Nisan 2020de balayan projenin ilk aamasnda, Türkiyenin 81 ilinde belirlenen 189 atk su artma tesisinin farkl noktalarndan alnan numuneler, laboratuvarlarda analiz edildi. Haziran 2020den itibaren ise ülkenin her bölgesini kapsayacak ekilde belirlenen 22 pilot ilde çalma sürdürülüyor.
Bu illerden stanbuldan haftalk, dierlerinden ise 2 haftalk periyotlarla alnan atk su numuneleri, stanbul ve Samsundaki laboratuvarlarda rutin olarak incelenerek Kovid-19un ülkedeki yaylm ve seyri tespit ediliyor.
Analiz sonuçlarna göre hazrlanan Türkiye geneli ile stanbul Kovid-19 yaylm haritalar, Bakanln covid19.tarimorman.gov.tr sitesinden paylalyor. Kovid-19 yaylm haritada, çok düük vaka-vaka yok (sar), düük vaka (açk yeil), orta vaka (yeil) ve yüksek vaka (koyu yeil) eklinde derecelendiriliyor.
Atk sularda yaplan analiz ile semptomatik vakalarn yan sra asemptomatik vakalarn younluu ve varyantlarn tespiti de salanyor. Vaka art ve azallarn önceden belirleyen proje, erken uyar sistemi görevi üstleniyor.
SON HARTADA YÜKSEK VAKALI L YOK, MULADA VAKA TESPT EDLMED
1-5 Kasm Türkiye Geneli Kovid-19 Yük Dalm Haritas için 22 ildeki 17si ileri biyolojik artma, 4ü ön artma, 6s aktif çamur olmak üzere 27 artma tesisinden alnan atk su numuneleri analiz edildi.
Buna göre, stanbulun yüzde 15i, Edirnenin yüzde 49u, Bursann yüzde 57si, Kütahyann yüzde 69u, zmirin yüzde 66s, Mulann yüzde 13ü, Antalyann yüzde 56s, Zonguldakn yüzde 9u, Ankarann yüzde 39u, Konyann yüzde 53ü, Mersinin yüzde 48i, Kayserinin yüzde 90, Adanann yüzde 50si, Samsunun yüzde 83ü, Ordunun yüzde 34ü, Malatyann yüzde 77si, Elazn yüzde 1i, Diyarbakrn yüzde 50si, anlurfann yüzde 46s, Trabzonun yüzde 11i, Erzurumun yüzde 76s, Vann yüzde 43ü olmak üzere Türkiye nüfusunun yüzde 25ini kapsayan 21 milyon 280 bin 362 kii, atk su analiziyle tarand.
Analiz sonuçlarna göre, yüksek vaka kategorisinde il bulunmazken, Samsun ve Ordu orta yüksek vaka stanbul, Bursa, Trabzon ve Antalya orta vaka Edirne, Kütahya, zmir, Mersin, Adana, Konya, Ankara, Kayseri, Malatya, Elaz, Diyarbakr, anlurfa, Erzurum, Zonguldak ve Van düük vaka, Mula ise vaka yok olarak derecelendirildi.
15-21 Kasm stanbul Kovid-19 Yük Dalm Haritas için ise 2 ileri biyolojik artma tesisinden alnan atk su numuneleri ile Avrupa Yakasnda nüfusun yüzde 14,1ini kapsayan 1,4 milyon, Anadolu Yakasnda nüfusun yüzde 13,7sini kapsayan 700 bin olmak üzere 2,1 milyon kiiye yönelik tarama yapld.
NUMUNELER 3 KEZ ANALZ EDLYOR
AA muhabirinin sorularn yantlayan proje yürütücüsü Doç. Dr. Bilge Alpaslan Kocamemi, pilot iller içerisinde 15 milyonu akn nüfusu ve uluslararas hava trafiinin younluu nedeniyle stanbulun ayr bir yeri olduunu, onun için ayr bir harita hazrladklarn anlatt.
Projenin balangcnda atk su tesislerinin giri, çk ve çamur ksmlar gibi farkl yerlerinden, 22 pilot ilde devam eden süreçte ise tesislerin girilerinden atk su örnekleri aldklarn belirten Kocamemi, atk sularn analiz süreçlerine ilikin u bilgileri verdi:
Atk su numuneleri, lokal belediyelerin desteiyle yetkili çalanlar tarafndan alnyor. Sonrasnda Tarm Orman Bakanlnn birimi olan Devlet Su leri Genel Müdürlüü tarafndan transferler gerçekletiriliyor. ki laboratuvarmz var. Numunelerde virüs olduundan bula riski yaratabilecei için analizler, Biyogüvenlik Seviyesi 2 (BGS-2) laboratuvarlarda yaplyor. Bakanln stanbul Pendik Veterinerlik Aratrma Enstitüsü ve Samsun Veterinerlik Aratrma Enstitüsünde dier illerden iki haftalk ve stanbulda alnan haftalk numunelerimiz qPCR analizleriyle deerlendiriliyor. Analizlerde bütün örnekler 3 tekrarl yaplyor.
Kocamemi, laboratuvardan çkan sonuçlarn Salk Bilimleri Üniversitesinde bilimsel deerlendirmeden geçtiini, onaylandktan sonra SUENin grafikerlerine gönderildiini ve renkli skalal Türkiye haritalar üzerinde, çok düük, düük, orta ve çok yüksek eklinde sardan koyu yeile doru 4 farkl ölçekte derecelendirildiini kaydetti.
BR HAFTA ÖNCESNDEN TOPLUMDAK KOVD-19 ARTIINI GÖZLEMLEYEBLYORUZ
Baz Kovid-19 hastalarnn belirti verdiine, bazlarnn ise hastal semptomsuz geçirdiine, özellikle alanma sürecinden sonra belirti göstermeyen hastalarn saysnn arttna iaret eden Kocamemi, Normal bir gripmi gibi geçiren pek çok kii var. Salk Bakanl, ar hastalk ikayetleriyle bavuran kiilere, sürüntü örnei testi yapyor. Vaka saylar, bu ar geçiren, evde semptom gösteren kiilerin hastaneye bavurmas sonucunda yaplan testlerin sonuçlar. Kaç kii bavurursa o kadar kiiye test yaplyor. Dolaysyla toplumun tamamn yanstmas söz konusu deil. Sadece belirti gösteren vakalar yanstan bir tablo. deerlendirmesini yapt.
Doç. Dr. Kocamemi, kii virüsü ilk kaptnda hiç belirti göstermese bile dksnda ve idrarnda virüsün çkmaya baladn belirterek, öyle devam etti:
Tuvaletlerdeki bu atk sular da kanalizasyon sistemleri vastasyla atk su artma tesislerine gidiyor. Atk su artma tesislerinden alnan numunelerde hem belirti gösteren hem hiç belirti göstermeyen, toplumda Kovid-19 virüsü vücuduna girmi olan tüm bireyleri göstergelemi oluyoruz. Sürüntü testi bir tehis metodu. Biz burada bir tehis metodu deiliz, Yaylm ne ölçüde, vaka artyor mu, azalyor mu? bir erken uyar olarak kullanlmas için çalma yürütüyoruz. Neden erken uyar? Mesela, virüs vücuda girdiinde annda dk ve idrarda çkmaya balyor ama belirtilerini en erken 3-4 gün sonra göstermeye balyor. 1,5 yl akn süredir yaptmz çalmayla gördük ki en az bir hafta öncesinden toplumdaki Kovid-19 artn gözlemleyebiliyoruz. Dolaysyla erken uyar olarak çok önemli. Tek bir numuneyle çok büyük bir topluluu taryorsunuz. stanbulda bir milyon kiiye hitap eden artma tesisinden numune aldnzda, bir milyon kiilik topluluktaki virüs yaylmn gözlemlemi oluyorsunuz. Tek örnekle bir milyonu taram oluyorsunuz. Tabii ki tehis amaçl deil, virüsün toplumdaki yaylmn belirlemek amaçl son derece etkili, efektif ve tüm dünyada da geçerlilii kabul edilmi bir yöntem.
KOVD-19 VARYANTLARININ ANALZLER DE YAYIMLANACAK
Proje kapsamnda, atk sudan varyant takiplerine de baladklarna iaret eden Kocamemi, Atk su ile toplumdaki varyantlar takip çok daha salkl. çünkü tüm varyantlar görebiliyorsunuz. Bunun için çok ileri bir moleküler biyolojik teknik olan yeni nesil sekans analizleri kullanlyor. Bu teknik ile belirli illerden Türkiyenin hemen her corafi bölgesinden mevcut ve olas varyantlarn takibi alarak yeni nesil sekans analizlerine de baladk. u an çalma salkl bir ekilde oturmu olmamakla birlikte sonuçlarmz alyoruz. Öngörüm, birkaç ay içerisinde mutant analiz sonuçlarn da düzenli olarak ayda bir web sitesinden yaynlamaya balayacaz. diye konutu.
Kocamemi, atk suyu toplumun ayak izi olarak tanmlayp, bundan birçok eyi takip etmenin mümkün olduunu belirterek, virüslerin takibi için Salk Bakanlnn açklad vakalar ile çalmadan elde ettikleri veriler arasnda korelasyon kurup, buradan bir model gelitirme çalmalarna baladklarn bildirdi.
ATIK SULARDAK çAMURDA VRÜSÜN BRKT TESPT EDLD
SUEN Bakan Prof. Dr. Ahmet Mete Saatç da Hollandada balayan bir çalmay literatürden takip ettiklerini ve Ankaradaki laboratuvarlarda benzer deneyler yaptklarn fakat orada kullanlan filtrelerle sonuçlarn çok baarl olmadn, daha sonra benzer çalmalar da takip edip baka kimyasallar kullanarak laboratuvarda atk sularda virüsü bulmay baardklarn anlatt.
Bu çalmay Avrupa Birliiyle birlikte götürmeye karar verdiklerini, Hollandadaki Su Aratrma Merkezi ve Güney Afrikadaki aratrma kurullaryla çalmaya baladklarn dile getiren Saatç, proje kapsamnda 3-4 makale çkardklarn ve çalmalarda ilk defa atk sulardaki çamurda virüsün biriktiini gösterebildiklerini vurgulad.
Bu çalmayla tek tek ahslar analiz etmek yerine toplu tarama yaptklarn belirten Saatç, Bir artma tesisine gelen atk suyun bölgesinde vakalar artyor mu, azalyor mu, bunu çok rahatlkla söyleyebiliyoruz. Bunlar 1 hafta öncesinden tespit edebiliyoruz. Bu sistemle uçaklardaki yolcularda var m, bunu tespit etmek mümkün. Üniversite kampüslerinde, askeri klalar gibi insanlarn toplu olduu küçük bölgelerde vaka varsa bunu çok kolaylkla 1-2 gün içinde tespit ediyorsunuz. Ayn zamanda asemptomatik dediimiz semptom göstermeyen hastalar da bunun içine dahil ediliyor. Mutantlar da buradan izleyebiliyoruz. Hatta mutantlarn Türkiyenin batsndan dousuna doru nasl gelitiini de haritadan izleyebiliyoruz. eklinde konutu.