Uluslararas hukukta soykrm tanmlamas için temel alnan Birlemi Milletler (BM) Sözlemesinin maddeleri ile dönemin tarihi gerçekleri incelendiinde, Ermeni iddialarnn aksine 1915 olaylarnn soykrm olarak nitelendirilemeyecei görülüyor.
Ermenilerin, büyük tahribat yaratan Birinci Dünya Savann zor koullar altnda ayakta durmaya çalan Osmanl Devletinin kendilerine yönelik soykrm uygulad iddialar, 1915ten çok sonra, 1960l yllarda ortaya çkmaya balad.
Sovyetler Birlii ve Batl ülkelerin desteiyle özellikle Ermeni diasporasnn yürüttüü organize bir propaganda kampanyasyla bu yllarda Ermeniler, 1915te yerlerinin deitirilmesine neden olan iddet eylemleri ve silahl isyanlarn yok sayarcasna Osmanlnn kendilerine yönelik soykrm suçu iledii söylemini yaymaya balad.
MOSKOVA, KARS VE LOZAN BARI ANTLAMASI
Ermenistann Sovyetler Birlii tarafndan ilhaknn ardndan 1921 ylnda imzalanan Moskova Antlamas, Misakmilli snrlarn onaylad ve Nahçivana özel statü verdi. Halen yürürlükte olan bu antlamaya ilaveten, yine ayn yl Türkiye ile Ermenistan, Azerbaycan ve Gürcistan Arasnda Dostluk Antlamas (Kars Antlamas) imzaland.
Özellikle Kars Antlamasnn 15. maddesi, taraflar arasnda sava nedeniyle ilenen cinayet ve cürümler için tam bir genel af ilan etmesi nedeniyle büyük önem tayor.
1923 tarihli Lozan Bar Antlamasnda da tüm taraf devletlerin 1 Austos 1914 ve 6 Haziran 1924 tarihi arasndaki süre içinde sava eylemleri, el koyma, müsadere veya kullanm önlemleri yüzünden doan, kayp, zarar ve ziyanlar nedeniyle her türlü tazminat taleplerinden, karlkl olarak vazgeçmilerdir maddesi de sava dönemini sonlandran hukuki çerçevenin temelini oluturuyor.
SOYKIRIM SÖZLEMES
Baz Ermeni çevrelerin 1960l yllarda soykrm söylemini gündeme getirmesindeki temel neden, 1948 tarihli BM Soykrmn Önlenmesi ve Cezalandrlmas Sözlemesinden faydalanma çabas olarak deerlendiriliyor.
Soykrm hukukunun temelini oluturan ve 1951de yürürlüe giren uluslararas anlama niteliindeki sözleme, bir ceza kanunu nitelii tamyor.
Sözleme, taraf ülkelerin soykrm suçunu ulusal mevzuatlarnda suç saymalarn gerektiriyor ve ilenen suçlar kovuturma yükümlülüünü getiriyor.
Türkiyenin 1950de onaylad sözleme uyarnca devletler sava ya da bar zamannda ilenen soykrmn uluslararas hukuka göre suç olduunu kabul ediyor.
Sözleme, temel olarak gelecekte soykrm faaliyetlerini engellemeyi hedeflemekle beraber, yürürlük tarihinden önce gerçeklemi olaylar sözlemenin uygulama alan dnda kalyor.
Soykrm suçunu tanmlamak için sözlemenin 2. maddesi u hususlar içeriyor:
Ulusal, etnik, rksal veya dinsel bir grubu, ksmen veya tamamen ortadan kaldrmak amacyla ilenen aadaki fiillerden herhangi biri, soykrm suçunu oluturur: a) Gruba mensup olanlarn öldürülmesi b) Grubun mensuplarna ciddi surette bedensel veya zihinsel zarar verilmesi; c) Grubun bütünüyle veya ksmen, fiziksel varln ortadan kaldraca hesaplanarak yaam artlarn kasten deitirmek d) Grup içinde doumlar engellemek amacyla tedbirler almak; e) Gruba mensup çocuklar zorla bir baka gruba nakletmek.
Sözlemede soykrm tanmn koymak için kast ve saik ifadeleri de önemli rol oynuyor. Soykrm denmesi için soykrm eyleminin ulusal, etnik, rksal veya dinsel gruptan birini ksmen ya da tamamen yok etme iradesiyle ilenmesi gerekiyor.
Dier taraftan, suçun saiki ya da amacnn tespiti önem tayor. Dört gruptan birini, bakaca bir neden olmadan, sadece o grup olmas nedeniyle yok etme amac tayan eylemler soykrm olarak tanmlanabiliyor.
HUKUK BOYUTTAN YOKSUN ERMEN DDALARI
Osmanlnn soykrm yapmak istediine yönelik kast, plan, örgütlenme ya da açk beyanat bulunmad için, Ermeniler iddialarn 2. maddenin Grubun bütünüyle veya ksmen, fiziksel varln ortadan kaldraca hesaplanarak yaam artlarn kasten deitirmek fkrasna dayandrmaya çalyor.
Ermeni iddialarnn savunucular, Osmanl Devletinin 1915 Sevk ve skan Kanunu çerçevesinde sava bölgesindeki ve ikmal yollarndaki Ermenilerin sevk ve iskana tabi tutulmas kararyla Ermenileri yok edecek artlar dayatt tezini öne sürüyor.
Ancak sava koullar srasnda hzl bir ekilde tehcir kararn onaylan dönemin çileri Bakan Talat Paann, gerekli yasay çkardnda sevk srasnda istirahat, can ve mal güvenliklerinin temini, göç ödeneinden gdalarn salanmas, iskan için gerekli arazi tahsisi, konut inas, geride braklan deerlerin bedelinin ödenmesi gibi detaylara yer verdii görülüyor. Bununla beraber arivlere yansyan birçok düzenleme de Osmanlnn sevk srasnda zayiat asgari düzeye düürmek için tedbir almaya çaltna iaret ediyor.
Öte yandan, hayat kaybnn önemli bir bölümünün Ermeni konvoylar korumak için yetersiz asker says, iklim koullar, gda tedarik sknts ve salgn hastalklar gibi doal nedenlerle gerçekletii görülüyor.
Ayn zamanda, dönemin hükümetinin, sevk srasnda Ermenilere saldran ya da görevini yerine getirmeyen ya da yetkilerini kötüye kullanan kiileri yarglamas da hükümetin kastl olarak Ermenileri yok edecek artlar dayatt tezini açk bir ekilde çürütüyor.
Sözlemenin ksmen veya tamamen ibaresi açsndan deerlendirildiinde ise Osmanlnn güvenlik nedeniyle sevk ve iskan kararn aldn, sadece sava bölgesindeki ve ikmal yollarndaki Ermenileri sevk ettii görülüyor. Karardan üç büyük vilayet, stanbul, Edirne ve zmirdeki Ermenilerin muaf tutulmas, Osmanlnn bir grubu ortadan kaldrmay amaçlamadn gösteriyor.
Saik açsndan bakldnda ise sözlemedeki dört gruptan birini, bakaca bir neden olmadan, sadece o grup olmas nedeniyle yok etme amac ifadesinin ele alnmas gerekiyor. Bu çerçevede, soykrm tanmlamas için rkç nefretle hareket edilmesi ve baka bir saik bulunmamas gerekiyor.
Ermeniler, bu dönemde siyasi hedeflerini gerçekletirmek için bavurduklar iddet ve isyan yok sayarak, kendilerinin rkç saikle etnik grup olduu için yok edildiini savunuyor. Esasen tarihi gerçekler, Ermenilerin sözlemedeki dört gruptan biri olmadn ve siyasi grup olarak hareket ettiini gösteriyor.
Osmanlda millet-i sadka olarak adlandrlan ve büyükelçi ile dileri bakan dahil en üst kademelerde görev alan Ermenilere kar rkç bir tutum bulunmad gözlemleniyor. Osmanlnn rkç nefret yerine bamszlk hedefine ulamak için isyan çkaran, düman ordusuyla i birlii yapan ve savunmasz Müslüman halkna saldran Ermenileri tehcir etme karar ald görülüyor.
ULUSLARARASI MAHKEME KARARI
Sözleme uyarnca bir olayn soykrm olarak tanmlanabilmesi için ayn zamanda yetkili bir uluslararas mahkemenin karar gerekiyor.
1915 olaylarn soykrm olarak tanmlayan herhangi bir uluslararas ceza mahkemesi karar ise bulunmuyor.
Aksine, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (2013, 2015, 2017), Fransa Anayasa Konseyi (2012, 2016, 2017) ve bu yl Belçika Anayasa Mahkemesinin verdii kararlar, 1915 olaylarnn soykrm kapsamna girmediine hükmediyor.
Tüm bu hususlar göz önünde bulundurulduunda, 1915 olaylarn soykrm olarak nitelendirme kararnn esasen uluslararas hukuk kurallarn ihlal ettiine iaret ediyor.