İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür AŞ tarafından yayınlanan İstanbulun 100 Yalısı kitabının yazarı Mahmut Sami Şimşek, yalıların tarihi serüvenleri, mimari özellikleri ve ilginç hikayelerini anlattı.
Şehrin kültür envanterini gün yüzüne çıkarmak amacıyla hayata geçirilen İstanbulun Yüzleri Serisi kapsamında, İstanbulun 100 Yalısı kitabını hazırladığını belirten Şimşek, kitabında Avrupa yakasında Eminönünden başlayıp Sarıyere uzanan, Anadolu yakasında ise Beykoz-Üsküdar arasındaki tarihi yalıları anlattığını söyledi.
Osmanlı döneminde yalılara, suyu yalayan haneler denildiğini ifade eden Şimşek, yalılarla ilgili bilgi verdi. Şimşek, tarihi yalıların genellikle harem ve selamlık olmak üzere iki ayrı binadan oluştuğuna dikkati çekerek, yapılarda bunların yanı sıra müştemilat, bendegan dairesi, ahır ve arabalıklar, kayıkhane, kiler, mehtabiye bulunduğunu vurguladı.
Bazı yalılarda Ya Hafız yazılı levhalar olduğunu kaydeden Şimşek, Allahu Tealanın koruyan anlamına gelen Hafız ismini yalıların alınlıklarındaki madalyonlara yazarak büyüden, yangından, nazardan korunmayı amaçlarlardı. Said Halim Paşa Yalısında ve Mısır Konsolosluğu olarak kullanılan Emine Valide Paşa Yalısında bu yazılar mevcut ifadelerini kullandı.
Araştırmacı-yazar Şimşek, Osmanlı döneminde Boğaziçinde düzen ve asayişin bostancıbaşılar tarafından sağlandığını dile getirerek, şöyle konuştu:
Müslümanların yalıları en fazla üç kat, gayrimüslimlerinki ise en fazla iki kat olabilirdi. Renkleri bile bir nizamla belirlenmişti. Kırmızı, aşı rengindeki yalılar, devlet erkanı ya da saraya mensup zevatın yalıları idi. Hekimbaşı Yalısı ya da Sadullah Paşa Yalısı gibi. Açık mavi, açık pembe, açık yeşil, beyaz gibi açık tonlu renkler Müslümanların, gri, kahverengi ve duman rengi gibi koyu renkli yalılar ise gayrimüslimlere aitti. Bu kurallara uymayanın yalısına el konulur ve kendisi de sürgüne gönderilirdi. Sürgüne gönderilen şahsın yalısının kepenkleri kapatılır ve yalı sahibinin cezası bitene kadar da açılmazdı. Böylelikle kimin cezalı olduğu da hemen anlaşılırdı. Osmanlıların yalıları genellikle harem ve selamlık olmak üzere iki ayrı binadan oluşur, misafirler selamlıkta ağırlanırdı.
Osmanlı döneminde semtlerin de paylaşılmış olduğunu anlatan Şimşek, Boğaziçinde şehzade, sultan ve hanedan mensuplarının genellikle Beşiktaş, Ortaköy ve Kuruçeşme sahillerini tercih ettiklerini aktardı. Şimşek, sadrazamlar, vezirler ve divan üyelerinin Bebekte, ilmiye sınıfının Rumelihisarında, gayrimüslimlerin Kuzguncukta, din adamları, yazarlar, şairler ve ilim adamlarının da Beylerbeyinde oturduklarını belirtti.
366 TARİHİ TOPLAM 600 YALI
Şimşek, Boğaziçinde 366sı tarihi 600 yalı bulunduğunu, tarihi yalıların Anıtlar Kurulu tarafından korunduğunu aktararak, şöyle devam etti:
Şehzade Burhaneddin Efendi Yalısı, Boğazın en pahalı yalısıdır. Bu sene Temmuz ayında Katar Prensine 100 milyon avroya satıldı. Sultan Hamid, ağabeyi Burhaneddin Efendiyi çok sevdiği için en sevdiği oğluna da onun ismini vermişti. Burhaniye semtinin ismi de Burhaneddin Efendiden gelir. Bahçesindeki iki köşkünden başka yalıda balo salonu, yüzme havuzu, kayıkhane, Türk hamamı, müştemilat binası, çamaşırhane, dev bir yemekhane, spor salonları ve 64 odası mevcut. En eski yalı Amcazade Hüseyin Paşa Yalısı da 1697de inşa edilmiştir. Anadolu Hisarında bulunan 3 asırlık bu yalının şu anda günümüze tek bir odası gelebildi. 24 odadan oluşan, haremliğiyle selamlığıyla muhteşem bir yalıydı. Bu yalıyı yaptıran Amcazade Hüseyin Paşa bir dönem sadrazam, bir dönem de kaptan-ı derya olarak görev yapmıştı. Boğazı en iyi bilenlerden biriydi, onu bilerek konuşlanıyordu o mekana. Günümüze sadece selamlık kısmının divanhanesi kalmış. Şu anda restore ediliyor. En büyük yalı ise şu an Mısır Konsolosluğu elçilik binası olarak kullanılan Emine Valide Paşa Yalısıdır. 48 odalı yalının rıhtımı 76 metre uzunluğundadır.
Hikayeleri ilginç yalılar arasında Emine Valide Paşa Yalısının da bulunduğuna dikkati çeken Şimşek, Mısır Hıdivi Abbas Hilmi Paşanın annesi Emine Valide Paşa, Osmanlıda Paşa unvanını alan tek kadındı. Cumhuriyet döneminde, yalısını Türkiye Cumhuriyeti Hükümetine bağışlamak istedi. Fakat devir teslim sırasındaki resmi yazışmalarda Paşa unvanının kullanılmamasına kızan Emine Valide Paşa, yalısını bağışlamaktan vazgeçti diye konuştu.
Said Halim Paşa Yalısının önemini anlatan yazar Şimşek, adını, Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşanın torunu ve eski Osmanlı Sadrazamı Said Halim Paşadan alan yalının, 19. yüzyılın son çeyreğinde Yeniköyde inşa edildiğini hatırlattı. Şimşek, şunları söyledi:
Osmanlı Devletinin 1. Dünya Savaşına girmesine sebep olan 1915 Türk-Alman ittifakı da bu yalıda yağmurlu bir günde imzalanmıştı. Bahçesindeki iki aslan heykeli sebebiyle Aslanlı Yalı ismiyle de bilinir. Said Halim Paşanın vefatıyla, iki oğlu Halim ve Ömer kısa bir süre bu yalıda oturdular. Daha sonra Araplara yazlık olarak kiraya verilen yalıda Kral Faysal uzun süre kiracı olarak kalmıştı. Şu an caddede bulunan birçok dükkan bir zamanlar yalının mutfaklarıydı. Bu mutfakların kapısına şöyle yazdırmıştı Said Halim Paşa: Aç olan buyursun. Said Halim Paşa Yalısı günümüzde düğün, toplantı ve davetlerin vazgeçilmez adreslerinden biri olmuş.
Yalıların fiyatlarının 8 milyon dolardan başladığını anlatan Şimşek, Afif Paşa Yalısı, Said Halim Paşa Yalısı, Mabeynci Faik Bey Yalısı, Bahai Efendi Yalısı ve Abud Efendi Yalısında bazı dizilerin çekildiğini de belirtti.
Şimşek, sözlerini şöyle tamamladı:
Tarihi yalılar, Osmanlıdan bütün bir devletin ailesinin minyatürünün günümüze kadar gelebilmiş halidir. Günümüze kadar bu tarihi yalıların renklerinin bile değişmeden aynen korunabilmesi çok önemli. Örneğin dışına klima takılması bu yapıları ne kadar çirkin gösteriyor. Gemi kazaları... Maalesef devasa bir geminin yalılara çarpması söz konusu oldu. Bu kazalara karşı mutlaka önlem alınması gerekiyor.
Kaynak: AA