Demokrasinin askya alnarak Babakan Demirelin istifaya zorland süreç, çok sayda kötü muamele, ikence ve idamla anlyor. Muhtrann ardndan 12 Eylül 1980 darbesine giden süreci yaayan Türkiye, 9 ylda 11 hükümet deiiklii gördü.
Cumhuriyet tarihde demokrasiye vurulan ikinci darbe olarak deerlendirilen 12 Mart 1971 Muhtrasnn üzerinden 47 yl geçti.
Cumhuriyetin ilannn ardndan, çok partili hayata geçiin sanclarn yaayan Türkiyede ilk askeri darbe 27 Mays 1960da yaand.
Türk Silahl Kuvvetlerinden bir grup subayn Demokrat Partinin (DP) Türkiyeyi bask rejimine ve karde kavgasna götürdüü gerekçesiyle ülke yönetimine el koyduu darbe, eski Babakan Adnan Menderes, eski Dileri Bakan Fatin Rütü Zorlu ve eski Maliye Bakan Hasan Polatkann idamyla sonuçland.
Bu darbe sonrasnda ülkede yaanan çalkantl süreç, sa-sol olaylarnn ve toplumsal gerilimlerin artmasna yol açt. 16 ubat 1969da Türkiye siyasi tarihine kanl pazar olarak geçen önemli bir gelime yaand. stanbula demirleyen Amerikan 6. Filosunu protesto srasnda yaanan olaylarda 2 kii öldü, yüzlerce kii yaraland.
Dönemin tartma yaratan bir dier konusu ise anayasa deiikliiyle DPlilerin siyasi haklarnn iade edilmesine yönelik TBMMye verilen teklif oldu. Ana muhalefet partisi CHPnin de olumlu bakt bu teklife, silahl kuvvetler kar çkt.
Yaanan büyük tartmalar üzerine anayasa deiiklii teklifi komisyondan geri çekilerek, genel seçime gidildi.
Süleyman Demirelin liderliindeki Adalet Partisi, 1969 genel seçimlerinde büyük baar kazanarak tek bana iktidar oldu. Demirelin babakan olduu bu seçimde, 143 milletvekili çkaran CHP, ana muhalefette kalmaya devam etti.
- çi hareketleri
12 Mart Muhtrasna giden süreci hazrlayan olaylardan biri de 15-16 Haziran 1970te yaanan büyük içi eylemleri oldu.
Adalet Partisi ve CHP i birliiyle, çalma yaamn ve temel sendikalar mevzuatn düzenleyen 274 sayl Yasas ile 275 sayl Sendikalar Yasasnda yaplan deiiklik, bata DSK olmak üzere çeitli sendikalarn tepkisini çekti.
Sendikal örgütlenme ve grev hakknn kstlanaca gerekçesiyle onbinlerce içinin bata stanbul olmak üzere Türkiye genelinde balatt yürüyü ve eylemlere polis müdahale etti. Olaylarn büyümesi üzerine Bakanlar Kurulunca stanbul ve Kocaelide skyönetim ilan edildi.
Bu süreçte, baz sanayi bölgelerinde polisin yan sra askeri birlikler de güvenlik önlemlerinde görev ald.
- Örenci olaylar
Siyasi krizler ve içi sendikalar tarafndan gerçekletirilen eylemlerin yan sra örenci olaylar da Demirel hükümetinin üstesinden gelmesi gereken konularn banda yer ald.
Üniversitelerde kart görülü gruplar arasnda çkan ve emniyet güçlerince güçlükle bastrlan olaylarda, çok sayda örenci yaraland.
ODTÜyü 1969da ziyarete gelen eski ABD Ankara Büyükelçisi Robert Komerin arabasnn örenciler tarafndan yaklmas da dönemin dikkat çekici olaylar arasnda yer buldu.
Ankarada, Deniz Gezmi ve arkadalarnca 4 ABD askerinin kaçrlp sonrasnda serbest braklmas da ülke gündemini megul eden olaylarn banda geldi.
Artan iddet olaylar ve huzurluklarn yanna ekonomik skntlarn da eklenmesi Türkiyede yeni sorunlarn önünü açt. Ekonomisinin darboaza girdii bu dönemde halk da yoksullamaya balad.
Darbenin ayak seslerinin duyulduu bu süreçte Babakan Demirelin bir konumasnda, Türk Silahl Kuvvetlerinin Cumhuriyetin ve rejimin bekçilii ve yurdun iç ve d tehlikelere kar savunulmas görevlerini brakp memleket idaresini ele almas halinde, bizatihi korumakla mükellef olduklar rejim, Cumhuriyet ne hale gelir? sözleri dikkati çekti.
- Muhtra TRT radyolarndan okundu
Ordunun, 12 Mart 1971 günü sivil idareye müdahalesiyle demokratik süreç, 27 Mays 1960 darbesinden sonra bir kez daha kesintiye urad.
Genelkurmay Bakan Memduh Tamaç, Kara Kuvvetleri Komutan Faruk Gürler, Deniz Kuvvetleri Komutan Celal Eyiceolu ve Hava Kuvvetleri Komutan Muhsin Baturun imzasyla Cumhurbakan Cevdet Sunaya bir muhtra verilerek hükümet istifaya zorland.
Darbe, 12 Mart günü saat 13.00 sralarnda TRT radyolarndan okunan muhtra ile ilan edildi. Parlamento ve hükümet, süregelen tutum, görü ve icraatyla yurdumuzu anari, karde kavgas, sosyal ve ekonomik huzursuzluklar içine sokmu, Atatürkün bize hedef verdii çada uygarlk seviyesine ulamak ümidini kamuoyunda yitirmi ve anayasann öngördüü reformlar tahakkuk ettirememi olup, Türkiye Cumhuriyetinin gelecei ar bir tehlike içine düürülmütür. ifadelerinin kullanld muhtrada, unlar kaydedildi:
Türk milletinin ve sinesinden çkan Silahl Kuvvetlerinin bu vahim ortam hakknda duyduu üzüntü ve ümitsizliini giderecek çarelerin, partiler üstü bir anlayla meclislerimizce deerlendirilerek mevcut anarik durumu giderecek anayasann öngördüü reformlar Atatürkçü bir görüle ele alacak ve inklap kanunlarn uygulayacak kuvvetli ve inandrc bir hükümetin demokratik kurallar içinde tekili zaruri görülmektedir. Bu husus süratle tahakkuk ettirilemedii takdirde, Türk Silahl Kuvvetleri, kanunlarn kendisine vermi olduu Türkiye Cumhuriyetini korumak ve kollamak görevini yerine getirerek idareyi dorudan doruya üzerine almaya kararldr.
- Gezmi ve arkadalar idam edildi
Bu muhtra sonras Babakan Süleyman Demirel istifa etmek zorunda kald. Türkiye, temel hak ve özgürlüklere önemli kstlamalar getirilecek ara rejim dönemine girdi.
Muhtra sonrasnda balanan operasyonlarda birçok kii gözaltna alnp hapse atld. çok sayda ikence ve kötü muamele iddialarnn ortaya atld, demokrasinin kaybedildii bu süreçte, Deniz Gezmi, Yusuf Aslan ve Hüseyin nan, 6 Mays 1972de idam edildi.
Dönemin CHP Kocaeli Milletvekili Nihat Erim, partisinden istifa ederek 26 Mart 1971de babakan oldu ve yeni hükümeti kurdu. çok uzun ömürlü olmayan yeni kabine, yerini 22 Mays 1972de Ferit Melen hükümetine brakt.
- Süreç 12 Eylüle götürdü
Melen hükümeti de bir süre sonra görevi braknca 15 Nisan 1973-26 Ocak 1974 yllar arasnda görev yapan Mehmet Naim Talu hükümeti ülkeyi seçime tad.
Taludan sonra Babakanlk koltuuna 37. Hükümeti kuran Bülent Ecevit oturdu.
12 Mart 1971 Muhtrasnn ardndan 12 Eylül 1980 darbesine giden süreçteki 9 ylda, 11 hükümet deiiklii oldu.
Türkiyeyi 12 Eylül gibi yeni bir darbeyle tantran bu süreç, Türkiyenin kayp yllar olarak hatrlanyor.