Joe Bidenn 20 Ocakta bakanlk görevine gelmesiyle birlikte Türkiye-ABD ilikilerinde adeta yeni bir dönem balad. ki ülke arasnda F-35 projesinden Türkiyenin çkarlmas, ABDnin Hasmlaryla Yaptrmlar Yoluyla Mücadele Yasas (CAATSA) yaptrmlar, S400 meselesi, ABD-Yunanistan ortak tatbikat, Karabada yaananlar, srail-Yunanistan savunma antlamas, ABDnin Güney Kbrs Rum Yönetimine (GKRY) silah satn serbest brakmas, ABDnin Suriyedeki terör örgütlerine salad destek, FETÖ konusu, Kuzey Irak ve Libyadaki gelimeler gibi pek çok konuda fikir ayrlklar olduu zaten biliniyordu. Fakat yine de Bidenn mevcut sorunlara bir yenisini ekleyerek ilikileri onarlmaz bir noktaya tamas son ana kadar beklenmiyordu. Biden 24 Nisanda 1915 olaylarn anmak için yaymlad mesajda soykrm ifadesini kulland.
Bidenn böylesi bir tarihi hata yapaca öngörülmese de, göreve geldikten sonra özellikle stratejik NATO müttefiki Türkiye ile uzun süre temas kurmam olmas, zaten iki taraf arasnda souk rüzgrlar estiine iaret ediyordu. Bidenn 24 Nisan mesajnn yaymlanmasnn ardndan ABDnin Ankara Büyükelçisi David Satterfield konuyla ilgili Dileri Bakanlna çarld ve Türkiyenin hakl tepkisi dile getirildi. Dileri Bakanl ayrca Bidenn1915 olaylarn soykrm olarak nitelendiren açklamasndaki bu ifadeleri kabul etmediini ve iddetle knadn belirten bir açklama da yaymlad.
24 NSAN KARARININ ALINMASINDA NE ETKL OLDU?
Joe Bidenn 1981 ylnda Ronald Reagandan sonra 1915 olaylarn ilk defa soykrm olarak niteleyen ABD bakan olmasnda birden çok faktör etkili oldu. Fakat buradaki en önemli husus, bu açklamayla birlikte, 1915 olaylarnn iç ve d siyasi çkarlara feda edilerek geri dönülemez bir yola girilmi olmasdr. ABDnin 24 Nisan kararnn önümüzdeki günlerde Türkiye-ABD ve Türk-Ermeni ilikileri üzerinde ciddi etkileri olacaktr. Peki ABDde ne deiti de her yl Meds Yeghern yani büyük felaket olarak adlandrlan bu konu 24 Nisan 2021de soykrm olarak nitelendirildi?
Burada her eyden önce Temsilciler Meclisi Bakan Demokrat Nancy Pelosinin srarl tavr ve Bakan Yardmcs Kamala Harrisin etkisine dikkat çekmek gerekiyor. ABDde ve tüm dünyada Ermeni diasporasnn gerek 1915 olaylar gerekse dier birçok konuda yllardan beri ne kadar etkin bir faaliyet sürdürdüü herkesin malumu. Ermeni diasporasnn iç ve d siyasi gücü kadar ekonomik gücünün de olduu unutulmamal. Bidenn bu ifadeyi kullanmasnda Ermeni diasporasnn Biden yönetimine, Harris ve Pelosiye yönelik iç siyasette uygulad basknn ve diasporann ekonomik gücünün önemli bir etkisinin olduu anlalyor.
ABDde zaten daha önce 50 eyaletin 49unda, Kongrede ve Kongrenin üst kanad olan Senatoda 1915 olaylarn soykrm olarak tanyan kararlar alnmt. Ancak iç siyaset balamnda bu kararn alnmasnda, Bidenn seçim çalmalar srasnda Ermeni diasporasna vaatlerde bulunmu olmasnn etkisi büyük. Bu adm her ne kadar ABD basnnda Bidenn insan haklar konularna verdii önemin bir göstergesi olarak sunulsa da, temelde bu açklamada iç siyasi çkarlarn önemli etkisinin olduu aikr. Bu açdan konuya bakldnda, ABDnin NATO müttefiki Türkiyeye yönelik bu tarz bir karar alm olmas, hlihazrda zaten kötü olan ilikilerin onarlamaz bir yara almasna yol açm oldu. Bu kapsamda ABD basnnda Türkiye ile ilikilerin test edildiinin ifade edilmesi ise ayr bir hezeyan.
Kararn alnmasndaki bir dier önemli husus ise Karaba Sava srasnda yaanan gelimelerdir. Bilindii üzere ABD Avrupa Güvenlik ve birlii Tekilat (AGT) Minsk Grubunda yer alyor olmasna ramen, otuz yldr sorunun çözümü konusunda herhangi bir inisiyatif almam ve sorunun çözümünde bir ilerleme salanamamt. Karaba Sava srasnda da ABD sürece çok dhil olmam, bu durum Ermeni diasporas tarafndan rahatszlkla karlanmt. ABD bu süreçte bakanlk seçimini öne sürerek tarafszlk politikas uyguladn iddia etse de, aslnda Rusyann politikalar neticesinde devre d brakld görülüyordu. Bu nedenle savata Ermenistana istedii destei veremeyen ABDnin, bu açklamayla Ermenistana diyet borcunu ödedii ifade edilebilir.
MEKTUPTA YER ALAN FADELER NE ANLAMA GELYOR?
Bidenn yaymlad mektupta kulland ifadelerin ne anlama geldiine bakmakta fayda var. Açklamada özellikle Osmanl Devleti vurgusunun yaplm olmas her ne kadar Türkiye Cumhuriyetini kapsamyor gibi gösterilse de, bu tür zulümlerin bir kez daha tekrarlanmamas için yeniden taahhütte bulunuyoruz ifadelerinin de kullanlm olmas bu balamda çelikili bir tutum.
Ayrca Konstantinapol ifadesi ve 1915 tarihinin kullanlmas baz kesimler tarafndan Türkiyenin hassasiyetlerinin gözetildii eklinde yorumlansa da bunun gerçeklikle bir ilgisi bulunmuyor. Nitekim bu mektupta önemli olan, soykrm sözcüünün kullanlm olmas. Ayrca unutmayalm ki Türkiye Cumhuriyetinin kuruluunda görev alan kadronun büyük bir ksm Osmanl Devletinin son dönemlerinde etkin olan Türk aydnlarndan oluuyordu. Bu nedenle mektubun ABD Türkiyeyi deil Osmanly suçluyor eklinde alglanmas doru deil. Bu tutum ABDnin mektubu kaleme alrken ne kadar kurnazca bir diplomasi yürütmeye çaltnn da en bariz örnei. ABD bu ifadelerle Türkiye Cumhuriyetini suçlamadn ima etmi olsa da bu tutum gerçei yanstmyor. çünkü Türkiye Cumhuriyeti hem tarihi hem de hukuki olarak Osmanl Devletinin ardldr. Açklamada stanbul yerine Konstantinapol isminin kullanlmas da bu kapsamda oldukça problemli bir husus.
TÜRKYE ERMENLERNN KONUYA BAKII NASIL YORUMLANMALI?
Bata Hrant Dink olmak üzere Türkiye Ermenilerinin 1915 olaylarnn siyasi bir araç olarak kullanlmasndan rahatsz olduklar biliniyor. Türkiye Ermenileri 85. Patrii Sahak Maalyann yapm olduu açklama son derece önemli. Maalyann Halkmzn acsnn ve ecdadmzn kutsal ansnn baz ülkelerce gündelik politik amaçlara alet edildiini görmek bizi üzmektedir ifadeleri bu kapsamda önem arz ediyor.
Maalyann açklamasndaki 10 yllardr bu konunun parlamentolarn gündemine tanmasnn yaratt gerginlikler, iki halkn yaknlamasna hizmet etmemektedir; tersine hasmane duygular kkrtarak barmann gecikmesine yol açmaktadr ifadeleri ise sorunun çözümü konusunda Ermenistanla normallemenin elzem olduunu bir kez daha gösteriyor.