Kovid-19un ilk vakaları, 2019un sonunda çinin Hubey eyaletinin Vuhan kentinde o günlerde sebebi bilinmeyen gizemli solunum yolu rahatsızlığı şikayetiyle ilk hastaların hastanelere başvurmasıyla görülmeye başlandı. 2020nin başında ise bu hastalıktan ilk ölüm kayıtlara geçti.
İlk kez Vuhanda deniz ürünleri gıda pazarını ziyaret eden kişilerde görülen hastalığa, yarasalarda bulunan bir beta koronavirüsün mutasyona uğramış hali olduğu tahmin edilen, daha önce bilinmeyen türdeki bir koronavirüsün sebep olduğu anlaşıldı.
İlk başlarda hızla yayılan Kovid-19a ilişkin yeterli verinin olmaması, zamanla virüsün çin içinde ve dışında yayılarak tehdit oluşturmasına, devletlerin ve ileri gelen organizasyonların küresel çağrıda bulunmasına yol açtı.
- Salgının dünyaya yayılması
çin dışındaki ilk vaka 13 Ocak 2020de Taylandda görülürken, salgın iki gün sonra Japonyaya, yaklaşık bir hafta sonra ise ABDye sıçradı.
Daha sonraki vaka Vuhana seyahat eden 3 Fransız vatandaşta görüldü. Hastalığın Avrupaya, daha sonra Birleşik Arap Emirliklerine (BAE), Mısıra ve nihayetinde Afrikanın geneline görülmesiyle Kovid-19 dünyada yayıldı.
DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus, SARS-CoV-2 virüsünün yol açtığı Kovid-19 vakalarının küresel endişe uyandırmasının ardından 30 Ocak 2020de Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu ilan ettiğini duyurdu.
DSÖ, 11 Şubat 2020de yaptığı açıklamada, salgının adının COVID-19 (Coronavirus Disease 2019) olarak değiştirildiğini açıkladı.
- 11 Mart 2020de pandemi ilan edildi
Vaka ve ölen sayılarındaki artışın kritik düzeye ulaşması üzerine DSÖ, 11 Mart 2020de Kovid-19 salgınını küresel pandemi ilan ettiğini bildirirken, bugün aynı zamanda Türkiyede ilk vaka tespit edildi.
Tarihler 4 Mart 2020yi gösterdiğinde Kovid-19 vaka sayısı 1 milyonu aştı.
- Kovid-19un yayılmasını önlemeye yönelik alınan tedbirler
Sebebi anlaşılamayan solunum rahatsızlığı şikayetiyle ilk hastanın 17 Kasım 2019da hastaneye başvurmasının üstünden 100 gün geçmesinin ardından DSÖ, insanlara evde kalın çağrısında bulundu.
Bu süre zarfında salgının yayılmasını engellemeye yönelik uygulanan tedbirler kapsamında birçok ülkede, kamuya açık alanlarda maske kullanımı zorunlu hale getirildi. İş yerleri ve okullarda yüz yüze faaliyetler askıya alınarak çevrim içi yöntemlere başvuruldu.
DSÖ, 5 Haziran 2020de maske kullanımına ilişkin yayımladığı raporda, hükümetlerin halka açık alanlarda cerrahi maske kullanımını teşvik etmesi yönünde çağrıda bulundu.
Tedbirler kapsamındaki kapanmalar, ekonomik, sosyal, siyasi ve psikolojik boyutlarda toplumları ve insan ilişkilerini olumsuz etkiledi.
Kişilerin Kovid-19 taşıyıcısı olup olmadığının belirlenmesinde yol gösteren PCR testi uygulaması hayata geçirildi.
Başta DSÖ olmak üzere çoğu hükümet, vatandaşlarını hijyen, sosyal mesafe, maske ve karantina gibi önemlerin alınması gerektiği yönünde teşvik etti. Hastalığın görüldüğü kişilerle temas edenlere, evlerinde en az 14 ile 21 gün kalmalarını gerektirecek karantina uygulaması benimsendi.
- Mutasyon sonucu oluşan varyantlar
Öte yandan, 2020nin sonunda Kovid-19un dünyaya yayılması sonucu geçirdiği mutasyonlar yeni varyantların ortaya çıkmasına yol açtı.
DSÖ, oluşan varyantları, virüsün bulaşıcılığını, yayılma riskini, öldürücülüğünü, hastalık belirtilerinin değişip değişmediğini ölçmek için Endişe Verici Varyant (VOC) ve İzlenmesi Gereken Varyant (VOI) olarak iki sınıfta inceledi.
Alfa ismi verilen, İngilterede Eylül 2020de tespit edilen varyantın yanı sıra Güney Afrikada Beta, Brezilyada Gama ve Hindistanda Delta, yine Güney Afrikada görülen Omicron varyantları, DSÖnün Endişe Verici Varyant (VOC) listesinde yer aldı.
- Aşı çalışmaları
Kovid-19a karşı bağışıklık geliştirmek amacıyla yürütülen aşı çalışmaları hız kesmeden ilk sonuçlarını vermeye başladı.
İngiltere İlaç ve Sağlık Ürünleri Düzenleme Kurumunun (MHRA), 2 Aralık 2020de ABDli ilaç şirketi Pfizer ile Türk bilim insanı Prof. Dr. Uğur Şahinin kurucu ortağı olduğu Alman biyoteknoloji firması BioNTechin geliştirdiği potansiyel Kovid-19 aşısının yaygın kullanımına onay vermesiyle BioNTech/Pfizer aşısı, dünyada tescillenen ilk Kovid-19 aşısı oldu.
Diğer aşı çalışmalarının da 2021 yılında olumlu sonuçlanmasıyla salgınla mücadelede aşılar devreye girdi. Bu süreçte kademeli olarak normal hayata dönüş başladı.
Avrupa Birliğinin (AB) ilaç düzenleyicisi Avrupa İlaç Ajansı (EMA), Pfizerin Kasım 2021de geliştirdiği Paxlovid adlı antiviral ilacın koşullu pazar onayı başvurusunun kabul gördüğünü belirtti. Böylece Paxlovid, ABde Kovid-19 tedavisinde ağızdan alınarak kullanılan ilk onaylanmış ilaç oldu.
Kişinin virüsü taşımadığının göstergesi olan negatif PCR testinin, seyahat ederken ya da sosyal etkinliklere katılırken gösterilmesi birçok ülkede zorunlu hale geldi.
Öte yandan, 2022nin ortalarına doğru salgına ilişkin önemlerin gevşetilmesi kapsamında maske ve PCR testi zorunluluğu kaldırılmaya başlandı. Ölüm ve vaka sayılarında düşüş görüldü.
DSÖ, 5 Mayıs 2023te Kovid-19 salgınını Uluslararası Halk Sağlığı Acil Durumu sınıfından çıkardı.
- Güncel vaka ve ölüm sayıları
DSÖ verilerine göre, dünya genelinde Kovid-19 kaynaklı ölümlerin sayısı 7 milyonu geçti, bu ölümlerin yaklaşık 3 milyonu Amerika kıtası, 2 milyondan fazlası Avrupa genelinde tespit edildi.
Salgın kaynaklı ölümlerin en çok görüldüğü ülkeler arasında ABD ilk sırada yer alırken, onu sırasıyla Brezilya, Hindistan ve Rusya takip etti.
Bu yıl bile etkisini göstermeye devam eden salgın nedeniyle geçen hafta 517 kişi, şubat ayında ise 3 bin 73 kişi hayatını kaybetti.
Dünya genelinde 13 milyarı aşkın doz aşının yapıldığı kayıtlara geçti.
Şu an dünyada 94 bini aşkın kişi Kovid-19la mücadele ederken, hastalığın görüldüğü ilk tarihten itibaren kayıtlara geçen toplam vaka sayısı 777 milyonu aştı.