çocuk Endokrinolojisi Uzman Prof. Dr. Cengiz Kara, çocuklarda büyüme-gelime ile ilgili önemli bilgiler paylat.
çocuun vücudu büyür, zihni geliir. Büyüme ve gelime gerilii bazen birlikte görülebilirken, bu iki durumu birbirinden ayrmak gerekiyor. En çok geceleri uykuda salglanan büyüme hormonunun balca etkisinin boy büyümesini artrmak olduunu söyleyen Prof. Dr. Cengiz Kara, büyüme ya, erken ve geç ergenlik belirtileri hakknda unlar söyledi;
FZKSEL STRES BÜYÜME HORMONU SALGISINI UYARIR
Büyüme üzerine en çok etki eden iki hormondan biri büyüme dier tiroit hormonudur. Büyüme hormonu, beyin bölgesinde bulunan hipofiz bezinden salglanr. Büyüme hormonu seviyeleri gün içinde artma ve azalmalar gösterir; en çok gece uykuda salglanr. Uyku, egzersiz, fiziksel stres, ergenlik, açlk ve kan ekerinde düme büyüme hormonu salgsn uyarr. Büyüme hormonunun balca biyolojik etkisi, boy büyümesini artrmaktr. Ayrca kemik kalnln, yumuak doku (kas) büyümesini, protein üretimini, insülin direncini ve kan ekeri seviyesini de artrr.
12 YAINDA DOUM BOYUNUN 3 KATINA ULAILIR
Ortalama doum boyu 50 cmdir. Bir bebek ilk yl 25 cm uzayarak doum boyunun 1,5 katna ular. Sonrasnda büyüme hz giderek yavalar; ikinci yl ortalama 12 cm, üçüncü yl 8 cm ve dördüncü yl 7 cm olur. Dolaysyla çocuklar 4 yata ortalama 102 cm boy ile doum boyunun 2 katna ularlar. Sonraki yllarda ergenlie kadar yllk büyüme hzlar ortalama 5-6 cm artarak devam eder. Böylece 12 yata, erkekler ortalama 150 cm ve kzlar 153 cm ile doum boyunun 3 katna ular.
TÜRKYE ORTALAMASI: KIZLAR 163 CM, ERKEKLER 176 CM
Olcay Neyzi ve arkadalarnn 2008 yl aratrmas verilerine göre, ülkemizdeki nihai erikin boy uzunluu kzlarda ortalama 163 cm ve erkeklerde 176 cmdir. Büyüme hz yllk 1 cmnin altna dümüse büyüme tamamlanmak üzeredir. Ergenlik döneminin sonunda erikin boyun yüzde 99u tamamlanr. Kzlar yaklak 16 yanda ve erkekler 18 yanda erikin boylarna ular.
ERKEKLER KIZLARDAN 13 SANTM DAHA FAZLA UZUYOR
Kzlarla erkeklerin büyümesi ergenlik döneminde farkllar. Bu farkllk erikin boy ortalamalarnn farkl olmasn salar. Kzlarn ergenlik büyümesi erkeklere göre 2 yl önce balar ve sonlanr. Kzlarn 2 yl daha az uzamas, 8-10 cm fark yaratr. Ergenlikte erkekler toplam 25-30 cm uzarken, kzlar 20-25 cm boy atarlar, bu da 3-5 cm civarnda farka neden olur. Böylece erkeklerin ortalama erikin boyu, kzlarnkinden yaklak 13 cm uzun olur.
BÜYÜME GERL 2 YAINDAN SONRA BELRLENEBLR
Büyüme gerilii bir zaman dilimindeki büyüme hznn yatlara göre geri olmasdr. Örnein, 6 ya ile ergenlik arasndaki bir çocuun yllk büyümesi 4.5 cmden azsa büyüme gerilii vardr. Büyüme hzn deerlendirirken büyüme erilerinden yararlanlr. Hayatn ilk 2 ylnda büyüme erisinde aa veya yukar fizyolojik sapmalar gözlenebilir. 2 yandan büyük bir çocuun büyüme erisinde aa kayma gözlenirse büyüme gerilii vardr.
ERKEN ERGENLK KISA BOYA NEDEN OLABLR
Ergenlik öncesinde yllk 5-6 cm uzayan çocuun ergenlikle beraber büyümesi yeniden hzlanr. Ergenlikte artan cinsiyet hormonlar, özellikle östrojen hormonu kemiklerin olgunlamasn ve dolaysyla büyüme plaklarnn kapanmasn hzlandrr. Ergenlik bir yandan büyümenin hzland, dier yandan ise tamamland bir dönemdir. Erken ergenlik çocuun yatlarna göre daha hzl büyümesine yol açt için balangçta uzun boya neden olur. Ancak büyüme plaklar daha erken kapand ve büyüme erken sonland için nihai boy ksa kalr. Bu durum özellikle küçük yalarda balayan ve hzl seyir gösteren erken ergenlik için geçerlidir. Ergenliin erkene kaymas her zaman büyümeyi olumsuz etkilemez. Erken ergenlik üphesi olan her çocuun endokrin uzmanlar tarafndan özel olarak deerlendirilmesi gerekir.
GEç ERGENLK KOL VE BACAK ORANINI BOZABLR
Ergenlik gecikmesi olan baz çocuklarn kalc sorunlar vardr, yani ergenlik ya hiç balamaz ya da balasa bile tamamlanmaz. Bu çocuklarn cinsiyet hormonlar eksik olduu için büyüme plaklarnn kapanmas gecikir ve bu nedenle boy uzamas devam eder. Bu dönemde daha çok kol ve bacak boyu uzad için vücudun oran bozulur. Bacak boyu gövdeye göre orantsz uzun hale gelir, yine kulaç mesafesi boydan daha uzun hale gelir. Ergenlik gecikmesi olan çocuklarda uzun kol ve bacaklarla orantsz bir vücut yaps oluabilir.
BÜYÜME GERLNN EN SIK NEDEN BESLENME YETERSZL
Boyu yeterince uzamayan bir çocukta pek çok sorun olabilir, dier nedenler dlandktan sonra büyüme hormonu eksiklii olup olmad deerlendirilebilir. Büyüme geriliinin en sk nedeni beslenme yetersizliidir. Beslenme yetersizlii, geri kalm ülkelerde daha çok gda almnda yetersizlie balyken, gelimi ülkelerde kronik hastalklara bal geliir.
AIR OLGULARDA CÜCELK MEYDANA GELR
Büyüme hormonu eksikliinin en önemli ve çou zaman tek belirtisi, büyüme gerilii ve boy ksaldr. Ar olgularda cücelik meydana gelir. Vücut yaps orantl küçüktür. Doutan büyüme hormonu eksikliklerinde büyüme bebeklikten itibaren bozulabilir. Ya büyüse de vücut küçük, yüz bebeksi kal aln belirgin, yüz kemikleri, burun ve çene küçüktür. Diler geç çkabilir. Eller-ayaklar küçüktür. Kemik gelimesi geri kalr ve ergenlik gecikir. Zek genellikle normaldir.
ALELER BÜYÜME HORMONU ENJEKSYONLARINI UYGULAYABLR
Büyüme hormonu içeren preparatlar mevcuttur. Bu ilaçlar enjeksiyon formunda hazr bulunur. Her gece yatmadan önce cilt altna uygun dozlarda uygulanr. Bunun için ailelere özel eitim verilir. Aileler, büyüme hormonu enjeksiyonlarn evde kolayca uygulayabilir. Büyüme hormonu eksiklii olan çocuklarda tedavi büyüme plaklar kapanana dek sürdürülür. Ancak, çocuun tedavi altndaki büyümesi ve GF-1 hormon düzeyi yakndan takip edilmelidir. Uygun doz ayarlamalar yaplmal, yetersiz veya ar tedavinin olumsuz etkilerinden kaçnlmas gerekir.