Baörtüsüyle durumaya alnmayan avukatn hakl bulunmas, boanm kadnn çocuuna kendi soyadn vermesinin önünün açlmas, Yüksek Mahkemeninin verdii önemli kararlar arasnda yer ald,
Türkiyenin, Avrupa nsan Haklar Mahkemesindeki (AHM) ihlal davalarn azaltmak amacyla 23 Eylül 2012de getirdii Anayasa Mahkemesine bireysel bavuru hakk, aralarnda ünlülerin, siyasetçilerin, çocuuna kendi soyadn vermek isteyen boanm kadnlarn, iddet madurlarnn da bulunduu 272 bin kiinin umudu oldu.
Uygulamann balad 2012de bavuru says 1342 iken, sonraki süreçte bavuru saysnda büyük art yaand. Bu say 2013te 9 bin 897, 2014te 20 bin 578, 2015te 20 bin 376 oldu. Anayasa Mahkemesine en yüksek bavuru says 80 bin 756 ile 2016da gerçekleti. Bu say 2017de yar yarya azalarak 40 bin 530 olarak belirlendi. 2018de ise bavuru says 38 bin 186ya dütü.
Geçen yl 42 bin 971, bu yl 1 Ocak-30 Haziran döneminde ise 18 bin 36 bavuru yapld. Böylece Anayasa Mahkemesinin kaps, bireysel bavuru hakknn uygulanmaya balad 23 Eylül 2012den 30 Haziran 2020ye kadar geçen sürede 272 bin 672 kez çalnd.
Bugüne kadar aralarnda ünlülerin, siyasetçilerin, emeklilerin ve memurlarn da olduu binlerce kiinin çeitli iddialarla bireysel bavuru yapt Yüksek Mahkeme tarafndan bavurularn 236 bin 407sini karara balanrken, mahkemede karar bekleyen 36 bin 265 dosya bulunuyor.
- 9 bin 899 bireysel bavuruda ihlal tespiti
Sonuçlanan bavurulardan 212 bin 675ini kabul edilemez bulan Anayasa Mahkemesi, 9 bin 682 dosyada hak ihlali tespit etti. Bir dosyada bir veya birden fazla hakkn ihlal edildii karar verilmesi nedeniyle bu bavurulardaki ihlal says 9 bin 899 oldu.
Yüksek Mahkemenin verdii ihlal kararlar arasnda uzun yarglamalar önemli bir yer tuttu. hlal kararlarndan yüzde 52,9unu adil yarglanma hakknn ihlali oluturan Anayasa Mahkemesi, bu konuda 5 bin 241 karar verdi.
- Yüksek Mahkemenin yol gösteren örnek kararlar
Anayasa Mahkemesinin 2015teki boanan annenin çocuuna soyad vermesine ilikin karar, pek çok boanm anneye yol gösterdi. 2015teki kararyla boandktan sonra velayeti kendisine geçen çocuuna kendi soyadn verme istei reddedilen anneyi hakl bulan Mahkeme, annenin Anayasann 20. maddesiyle güvence altna alnan aile hayatna sayg hakknn ihlal edildiine hükmetti. Bu kararn ardndan açlan pek çok davada boanan annelerin çocuklarna soyadlarn vermesinin önü açld.
Anayasa Mahkemesi, kamuoyunun gündeminde yer alan iddete urayan kadnlar hakknda uygulanan koruma tedbirlerinin zamannda uygulanmamasyla ilgili de önemli bir karara imza att ve iddet gören kadn koruma tedbirlerinin gecikmesini hak ihlali sayd.
Yüksek Mahkeme, einden iddet gördüü ve ölüm tehdidi ald için kendisi ve olunun kimlik bilgileri ve adresinin deitirilmesini isteyen kadn hakknda gerekli tedbirlerin uygulanmasnda ortaya çkan aksaklk ve gecikmeler nedeniyle kadnn maddi ve manevi varlnn korunmas hakknn ihlal edildiine karar verdi.
Anayasa Mahkemesi, iddet gören kadnlarla ilgili bir baka kararnda da iddet uygulayan kocas hakknda istedii zorlama hapsi talebi mahkeme tarafndan reddedilen kadnn, maddi ve manevi varlnn korunmas hakknn ihlal edildii sonucuna ulat.
Yüksek Mahkeme, bir baka kadnn bavurusunda ise einin borcundan dolay oturduklar aile konutuna gelen hacze kar açt dava ehliyet yönünden reddedilen kadnn aile hayatna sayg hakknn ihlal edildii tespitini yapt. Gerekçede, Aile konutunun haczedilmesine kar borçlunun einin de yarg yoluna gitmekte hukuki yararnn olduu deerlendirildiinde aile konutu güvencesinden kaynaklanan haklarn ileri sürebilme ve bunlar yarg mercilerinde tarttrabilme imkanna sahip olmas gerekir. ifadesine yer verildi.
Anayasa Mahkemesinin son günlerde verdii önemli bir karar da u ana kadar verilen en yüksek tazminat olarak kaytlara geçti. Anayasa Mahkemesi, nitelikli cinsel saldr sonucu hamile kalan genç kadnn gebeliin sonlandrlmas talebinin reddedilmesini hak ihlali sayarak bavurucuya 100 bin lira tazminat ödenmesine karar verdi.
- Baörtüsü kararlar
Bireysel bavuru hakk tanndndan bu yana pek çok madurun bavurduu Anayasa Mahkemesi, süreçte baörtüsüyle ilgili de önemli kararlara imza att.
Baörtüsüyle durumaya alnmad için bireysel bavuruda bulunan avukatn haklarnn ihlal edildiine karar veren Anayasa Mahkemesi, baörtüsü kulland gerekçesiyle devlet memurluundan çkarlan kadnn da din özgürlüünün ihlal edildiine hükmetti.
Yüksek Mahkeme, baörtüsü yasandan dolay üniversiteden iliii kesilen örencinin ald burslar iade etmek zorunda kalmasn, din özgürlüü ve eitim hakknn ihlal edilmesi olarak gördü.
- çiler ve sendikal haklar
Ayrca, sendikal haklara ilikin önemli kararlara imza atan Anayasa Mahkemesi, sendika eylemine katld için uyar cezas verilen öretmenlerin, toplant ve gösteri yürüyüleri kanununa muhalefet ettikleri gerekçesiyle ceza alan baz göstericilerin yaptklar bireysel bavurularda da ihlal tespit etti. Yüksek Mahkeme, bireysel bavurular üzerine haksz yere iten çkarlan içilerin yan sra emekli aylklaryla ilgili de önemli kararlar ald.
- Örnek mobing karar
çalt kurumdan haksz yere tayin edildii, sistemli ve sürekli biçimde psikolojik tacize maruz brakld, etkili bir giderim ve koruma imkanndan yararlandrlmad iddialaryla bireysel bavuruda bulunan veteriner hekimin bavurusunda da ihlal karar çkt. Anayasa Mahkemesinin bu mobing kararnn gerekçesindeki, psikolojik taciz (mobing) mahiyetindeki davranlarn olumamas için etkili önlemler alnmamas, bavurucunun urad zararlarn giderilmemesi nedeniyle kamusal makamlarca üstlenilmesi gereken pozitif yükümlülüklerin yerine getirilmedii tespitleri örnek karar olarak yerini ald.
- Soma facias
Manisann Soma ilçesinde 13 Mays 2014te meydana gelen maden faciasnda hayatn kaybedenlerin yaknlar da haklarn Anayasa Mahkemesinde arad. Yüksek Mahkeme, ölenlerin ailelerinin yapt bireysel bavuruda, maden faciasna ilikin çalma ve Sosyal Güvenlik Bakanl görevlileri hakknda soruturma izni verilmemesi nedeniyle ihlal karar verdi.
- lginç bavurular
Anayasa Mahkemesine, yüksek ezan sesinden, ramazan davuluna, bebeklere yaplan zorunlu alara kadar çok farkl konularda bireysel bavuru yapld.
Evinin çevresindeki cami ve mescitlerden sabah saatlerinde yüksek sesli ezan okunmasndan rahatsz olan kiinin yapt bireysel bavuruyu kabul edilemez bulan Anayasa Mahkemesi, ramazan aynda gece davul çalnmas nedeniyle oluan gürültüden rahatsz olan kiinin yapt bireysel bavuruyu da kabul etmedi.
Vejetaryen olmas nedeniyle et ve türevlerinden oluan besin maddelerinden yemediini belirterek cezaevinde protein ihtiyacnn d kantin araclyla karlanmasn isteyen bir hükmülü de hakkn aramak için Anayasa Mahkemesinin yolunu tuttu. Yüksek Mahkeme, vejetaryen mahkumu hakl buldu.
Anayasa Mahkemesi, bir baka bavuruda, anne babas istememesine karn, yeni doan bebee çocukluk dönemi alarnn uygulanmasnn hak ihlali olduuna hükmederken, bebeklerden topuk kan alnmasn ihlal saymad.
Bir dilencinin bavurusu da Anayasa Mahkemesi gündeminde yerini ald. Zabtaya yakalanan ve üzerinden çkan 26 çeyrek altn, 12 cumhuriyet altn, bir bilezik ve 1633 lirann mülkiyetinin kamuya geçirilmesine karar verilen dilencinin, mülkiyet hakknn ihlal edildii gerekçesiyle bireysel bavuruda bulunduu Yüksek Mahkeme, bavurucunun mülkiyet hakknn ihlal edilmediine karar verdi.
Anayasa Mahkemesinin gündemine Ermeni Patriklii seçimi de geldi. Yüksek Mahkeme, Türkiye Ermenileri Patriklii seçimi yaplmas talebinin reddedilmesinde din özgürlüü hakknn ihlal edildiine hükmetti.
- Yarm asrlk davalara tazminat
Anayasa Mahkemesi, açtklar çeitli davalar yllarca süren vatandalara da umut oldu. Yüksek Mahkeme, birçok kararnda, davas 30, 40 hatta 50 yldr süren bavurucularn, makul sürede yarglanma haklarnn ihlal edildiine karar vererek, bavuruculara çeitli miktarlarda tazminat ödenmesine hükmetti.
- Ünlüler de Yüksek Mahkemenin yolunu tuttu
Anayasa Mahkemesi, uyuturucu madde ticareti yapma suçundan cezaevine giren arkc Deniz Sekinin hak ihlali iddiasyla yapt bireysel bavuruyu, açkça dayanaktan yoksun olduu gerekçesiyle kabul edilemez buldu.
Oyuncu Berrak Tüzünataç da bireysel bavuruda bulunan ünlüler arasnda yer ald. Anayasa Mahkemesi, bir baka ünlü oyuncuyla balkonda çekilen görüntüleri haber yaplan oyuncu Berrak Tüzünataçn yapt bavuruda, Tüzünataçn maddi ve manevi varlnn korunmas hakknn ihlal edilmediine karar verdi.
Anayasa Mahkemesi, TÜK tarafndan gerçekletirilen Hanehalk Bütçe Anketine geçerli bir mazeret olmakszn katlmad gerekçesiyle hakknda idari para cezas uygulanan sunucu Defne Samyelinin yapt bireysel bavuruda hak ihlali olmadna hükmetti.
Yazd senaryolar kullanlarak çekilen 347 filmin televizyonlarda izinsiz gösterilmesi nedeniyle açt telif hakk davas reddedilen Türk sinemasnn emektar senaristlerinden Safa Önal, mülkiyet hakknn ve makul sürede yarglanma haklarnn ihlal edildii gerekçesiyle Anayasa Mahkemesine bireysel bavuruda bulundu. Mahkeme, yürürlükteki hukuk kurallarna göre, senaryo yazar olan bavurucunun bu sinema filmleri üzerinde herhangi bir mülkiyet hakk bulunmad tespitini yaparak, Önaln mülkiyet hakknn ihlal edilmediine karar verdi.
- FETÖ sanklarna ret
Fetullahç Terör Örgütünün (FETÖ) darbe giriiminin ardndan Anayasa Mahkemesine yaplan bireysel bavuru saysnda ciddi art görüldü. Yüksek Mahkeme, FETÖ mensuplarnn bireysel bavurularnda genellikle ihlal tespit etmedi.
ByLock kullanmnn tek bana delil saylp saylmayaca tartmalar sürerken, Anayasa Mahkemesinin yapt ByLock tespitleri dier darbe davas sanklar için de örnek tekil etti. Yüksek Mahkeme, örgütün gizli haberleme yöntemi ByLock kullanmn, tutuklanma için kuvvetli üphe sayd.