Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşları, 105 yıl önce 23 Temmuz 1919da Vatan bir bütündür parçalanamaz şuuruyla emperyalist güçlerin Osmanlı topraklarını paylaşmaya çalıştığı dönemde Erzurumda toplanarak, Cumhuriyete geçişteki önemli adımların atılmasını sağladı.
Düşman işgalindeki vatan toprağını kurtarmak için özgürlüğe giden zorlu süreci yürüten Atatürk ve arkadaşları, kongreyle bağımsızlığın yolunu açtı.
Doğu vilayetlerinden Erzurum, Sivas, Van, Bitlis, Diyarbakır ve Elazığa yönelik Ermeni tehlikesi ve kurulmak istenen Ermenistana tepki ile Trabzon, Rize, Gümüşhane, Ordu, Giresunda Rum Pontus iddialarına karşı tedbir için toplanan Erzurum Kongresi, bölgesel bir kongre olmasına rağmen bütün yurdu ilgilendiren nitelik taşıyor.
Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür, parçalanamaz
Türk milletinin var olma mücadelesindeki ilk refleksini ve kararlılığını gösterdiği tarihi kongrede alınan Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz kararı ile Milli Mücadele yolunda büyük bir aşama kaydedildi.
Türkiye Cumhuriyetinin, millet hakimiyetine dayalı devlet olacağı vurgulanan Erzurum Kongresi, hiçbir baskı ve yönlendirme olmadan, milletin hür iradesiyle aldığı milli bir kararın hayata geçirilmesiyle Türk milletinin var olduğunun ve var olmaya devam edeceğinin en önemli göstergesi.
Tarihi kongrede alınan kararlar
Yoğun çalışma sonrası 14 gün süren ve bugünlere de ışık tutan 23 Temmuz Erzurum Kongresinde alınan kararlar şöyle:
- Milli sınırlar içinde vatan bölünmez bir bütündür, parçalanamaz.
- Her türlü yabancı işgal ve müdahalesine karşı millet topyekun kendisini savunacak ve direnecektir.
- Vatanı korumayı ve istiklali elde etmeyi İstanbul Hükümeti sağlayamadığı takdirde, bu gayeyi gerçekleştirmek için geçici bir hükümet kurulacaktır. Bu hükümet üyeleri milli kongrece seçilecektir.
- Kongre toplanmamışsa bu seçimi Temsil Heyeti yapacaktır.
- Kuvayımilliyeyi tek kuvvet tanımak ve milli iradeyi hakim kılmak temel esastır.
- Hıristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengemizi bozacak ayrıcalıklar verilemez.
- Manda ve himaye kabul edilemez.
- Milli Meclisin derhal toplanmasını ve hükümet işlerinin Meclis tarafından kontrol edilmesini sağlamak için çalışılacaktır.
Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Sinever Esin Derinsu Dayı, Erzurum Kongresinin milli mücadele tarihinde önemli bir yerinin olduğunu söyledi.
Dayı, Erzurumdaki kongrenin Sivas Kongresinin ön hazırlığı olduğunu belirterek, Kısmen genişletilmiştir, Heyet-i Temsiliyenin sayısı arttırılmıştır. çünkü Türkiyenin diğer tarafından da temsilcileri alınmıştır. Erzurum Kongresinde yakın tarihimiz, genel Türk tarihi için ve Türk Milli Mücadelesi için çok önemli ve her zaman geçerli olan kararlar alınmıştır. dedi.
Bağımsızlık savaşının kararlarının alındığı bir kongre
Kongrenin önemine değinen Dayı, şöyle konuştu: Erzurum Kongresi Mustafa Kemal Atatürkün de dediği gibi Tarih bunu ender ve büyük bir kongre olarak kaydedecektir. çünkü vatanın bütünlüğünü, milletin istiklalini sağlayacak, askeri ve siyasi olarak mücadelesini yapacak kararlar alındı. Dolayısıyla Erzurum Kongresi ilk milli kongre olma özelliğini taşıması açısından da önemli. Cumhuriyetin temelleri Erzurumda atılmıştır. Hatta buradaki Mondros Mütarekesinin şartlarının uygulanmasıyla görevlendirilmiş olan İngiliz Yarbay Rawlinson, Erzurum Kongresi öncesi 9 Temmuzda Mustafa Kemal Paşayı ziyarete geliyor. Kongrenin toplanmaması için tehditte bulunuyor. Mustafa Kemal Paşa ona kongre kararı verilmiştir, toplanacaktır deyip, makamından kovuyor. Bu İngilizleri neden çok tedirgin ediyor? çünkü Rawlinsonun değerlendirmesi, Erzurumdaki hareket Cumhuriyete doğru gidiyor. diyor. çünkü milli bir hareket, milli temellere dayanıyor. Bağımsızlık savaşının kararlarının alındığı bir kongre.
Dayı, Kazım Karabekir Paşanın kongre öncesi gerçekleştirdiği toplantıda, millet hakimiyetine dayanan bir devlet kurulması gerektiğini işaret eden kaynakların olduğunu belirtti.
Erzurum Kongresinin en temel özelliği ilk milli kongre olması
Atatürkü, milli mücadelenin teşkilatlanmasını sağlayan 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir Paşanın desteklediğini ifade eden Dayı, şunları kaydetti: Erzurum Kongresinin en temel özelliği ilk milli kongre olması. Vatanın bütünlüğünün ve milletin istiklalinin kayıtsız şartsız gerekli olduğunu ve yapılan mücadelenin de bu amaca yönelik olduğunu, başarıya ulaşıncaya kadar da bu kararların uygulanacağını görüyoruz. Cumhuriyetin temelleri Erzurumda atılmıştır, Kongre toplanmadan önce görüşülecek konular ve alınacak kararların tespiti yapılmıştır. Bir de gözden kaçan ve pek bilinmeyen bir konu, aslında Erzurumdaki bu kongre, Erivanda Ermenilerin yaptığı kongreye ve onların aldıkları kararlara tokat gibi bir cevaptır.