Bilim insanlar, çalma ile kimlerin ar hasta olacan, kimlerin ise asemptomatik ekilde hastal geçireceini de artk genlere bakarak öngörebilmenin mümkün hale gelebileceini belirtti.
Aratrmann sonuçlar, Science dergisinde yaynlanan iki makale ile bilim dünyasna duyuruldu.
Aratrma, tüm dünyadan yaklak 50 genetik merkezi ve yüzlerce hastanenin katlm ile yürütüldü. Asya, Avrupa, Amerika, Avustralya ve Orta Dou ülkelerinin yer ald ve Covid nsan Genetii Konsorsiyumu olarak da adlandrlan çok uluslu aratrmann yönetim kurulu üyeliini Bilkent Üniversitesi Fen Fakültesi Dekan, Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Üyesi Prof. Dr. Tayfun Özçelik yaparken ana ekibin klinisyenleri arasnda Salk Bilimleri Üniversitesinden Prof. Dr. Kadriye Kart Yaar, Prof. Dr. Nevin Hatipolu, Dr. Sevtap enolu ve Dr. emsi Nur Karabela yer ald.
Tayfun Özçelik, koronavirüsün özellikle 65 ya üstünde tehlikeli boyutlara varabildiini, 50 ya altndakilerde de ar seyredebildiini, bunun nedenini bütün dünyann merak ettiini dile getirdi.
Bunun için 28 ülkeden 50 genetik merkezinden ve 150ye yakn hastanenin bir araya gelerek Covid nsan Genetii Konsorsiyumunu oluturduunu bildiren Özçelik, çalmalara Kovid-19a yakalanm bireylerin genlerini inceleyerek baladklarn belirtti.
Baklk sistemini oluturan hücrelerin vücutla olan haberlemesinde yer alan genlerde bozukluklar olabilecei hipotezinden yola çktklarn anlatan Özçelik, Türkiyeden 60, dünyadan 600 olmak üzere toplam 650 ar Kovid-19 hastasnn genomlarn incelediklerini anlatt.
Özçelik, bunun sonucunda hastala ar yakalanan kiilerin, interferon sinyal ileti yolunda yer alan genlerinde doutan gelen mutasyonlar tespit ettiklerini, bu nedenle de vücutta antikor oluumunun sekteye uradn ortaya çkardklarn belirterek, öyle devam etti:
Hastal ar geçirenlerde vücudu virüslerden koruyan ve 17 proteinden oluan tip I interferon bulunmad tespit edildi. Böylece hayat tehdit eden ar Kovid-19 hastalnn genetik ve immünolojik nedenleri kefedilmi oldu.
Aratrmada, ar Kovid-19 hastalarnn yüzde 10undan fazlasnda antikorlarnn virüsü deil, baklk sisteminin kendisini hedefledii ortaya çkt. Yine ar Kovid-19 hastalarnn yaklak yüzde 4ünde doutan gelen genetik mutasyonlarn olduu gösterildi. Her iki durumda da temel mekanizmann ayn olduu görüldü: öyle ki hastalarda vücudu virüslerden koruyan ve 17 proteinden oluan tip I interferon bulunmad tespit edildi. Böylece ister oto-antikorlarn nötralizan etkisi sonucu olsun ister mutasyona uram genlerin bir neticesi sonucunda gelisin, günümüze dek yeterli düzeyde anlalamayan ar Kovid-19 hastalnn moleküler yapsnn bir protein grubunun eksikliinden kaynakland anlald. Böylece 20li yalarda olup herhangi bir kronik hastal olmamasna ramen ar seyreden bir klinik tabloyla youn bakmda tedavi gören kiilerin genetik yaplar açkla kavumu oldu. Aratrma, kadnlara oranla erkeklerin neden daha çok kaybedildiklerini de açklar nitelikte.
Bu aratrma ile ilk kez, yaam tehdit eden Kovid-19un tip I interferon sinyal ann bozulmasndan kaynaklandnn ortaya çktn bildiren Özçelik, Kimlerin ar hasta olaca, kimlerin ise asemptomatik ekilde hastal geçireceini de artk genlere bakarak öngörebileceiz. Bunun için tüm dünyada genetik testlerin yaplmas gündeme geliyor. dedi.
Tedavide ann önemli olduunu, ikinci önemli noktann da tedavi edici ajanlar olduunu anlatan Özçelik, öyle konutu:
u an tedavi edici ajanlar var ama bunlar spesifik deil. Bu aratrmann sonuçlarna göre ileri sürdüümüz sav, interferon sinyal ileti yolunu direkt olarak uyaran beta interferon ilacnn erken dönemde kullanlmaya balanmas bu hastalarn çabuk iyilemesi için anahtar niteliinde olabilir. çalma bize interferon tabanl tedavilerin gerekliliini ve önemini göstermi oldu.
Konsorsiyumun her hafta toplant yaptna iaret eden Özçelik, Geçen pazartesi yaplan toplantda alnan karar, u anda dünyada Kovid tedavisi klinik incelemelerinde var olan hastalara beta interferon gibi ajanlar vermeye balayalm m? yönünde. Tedavilerde etik kurul izinleri önemli bir safhay oluturuyor. Bu izinlerin alnmaya balamasyla ilgili admlar atlmaya balam bulunuyor. Bu ajanlarn kullanlmas kurtarc olabilir mi? Konsorsiyumun öncelikli çalmas bunun üzerine younlamtr. diye konutu.
Konsorsiyumun e bakanln yürüten Rockefeller Üniversitesi öretim üyesi Profesör Jean-Laurent Casanova ve ABD Ulusal Salk Enstitüsü aratrmacs Dr. Helen Su ise Bu aratrmann sonunda Covid-19 moleküler temelleri en kapsaml ekilde anlalan bulac hastalk haline geldi ve ar hastalarn yaklak yüzde 15inde nedensel iliki kurulmu oldu. bilgilerini verdi.
- Kovid-19 genetii
Özçelikin verdii bilgilere göre, koronavirüsün insanlar farkl ekilde etkilemesinin nedeni bir bilmece gibi karmak bir durum. Virüs, baz insanlarda semptom göstermiyor ve ksa sürede atlatlyor, bazlarnda birkaç gün içinde öldürücü bir tablo ile sonuçlanabiliyor.
Konsorsiyum, 2020 ylnn ubat ayndan itibaren binlerce Kovid-19 hastasnn genetik yapsn inceleyerek klinik farkllklarn moleküler temellerini aratrmaya balad.
Aratrmann bir kolunda ar zatürre ile seyreden ve yüzde 14ü kaybedilmi 650 Kovid-19 hastasnn kan örnekleri genetik incelemeye alnd. Kontrol olarak ise hastal asemptomatik veya hafif geçiren 530 birey incelendi. lk aamada vücudun influenza virüsüne kar yantnda kritik öneme sahip olduu bilinen 13 genin DNA dizisi iki grup arasnda karlatrld. Bu genlerin tip I interferon yantn düzenleyen genler olduu biliniyordu.
Hastal ar geçiren bireylerin anlaml bir bölümünün bu 13 gende nadir görülen mutasyonlar tadklar ve yüzde 3ten fazlasnn ise ilevsel bir gene sahip olmad ksa bir süre içinde anlald. Bunun üstüne yaplan hücre biyolojisi incelemeleri ile söz konusu hastalarn, Kovid-19a kar tip I interferonu hiç üretmedikleri saptand.
Doutan gelen bakln bir parças olan moleküller olan interferonlar, özellikle virüslere kar hücrenin hzl yantnda önemli görevler alyorlar. nterferon tip I yol an etkileyen mutasyonlara sahip insan fibroblast hücrelerinde yaplan incelemeler, bu hücrelerin koronavirüse kar daha hassas olduklarn ve kar gelemeyerek öldüklerini gösterdi.
- Gizemli bir otoimmün hastalk
Aratrmann bir sonraki aamasnda otoantikor üretiminin Kovid-19 için de geçerli bir senaryo olup olmad sorusuna yant arand.
Kovid-19a bal olup yaam tehdit edici düzeyde zatürre görülen 987 hastann yüzde 10undan fazlasnda enfeksiyonun balangç aamasnda interferonlara kar otoantikorlarn gelimi olduu tespit edildi. Bu hastalarn yüzde 95inin erkek olduu görüldü.
Biyokimyasal deneyler bu otoantikorlarn interferon tip I etkinliini bozduunu teyit etti. Baz durumlarda bu otoantikorlar enfeksiyon öncesinde hastann kannda tespit edilebilirken bazlarnda bunlarn enfeksiyonun erken safhasnda ve baklk sistemi henüz bir yant vermemiken mevcut olduu görüldü.
- Tedavi ile ilgili yeni yaklamlarn önü açld
Bu bulular tedavi ile ilgili yeni yaklamlarn da önünü açt. Örnein, kronik viral hepatit tedavisinde kullanlan iki çeit interferon bulunduu iyi biliniyor.
COVID nsan Genetii Konsorsiyumu baka interferon sinyal iletimi yol alarn ve Kovid-19u ar geçiren hastalarn baklk yantnn farkl yönlerini etkileyebilecek genetik deiimleri incelemeye devam ediyor.