12 Eylül Darbesi, Türk Silahl Kuvvetleri tarafndan 12 Eylül 1980 günü emir-komuta zinciri içinde gerçekletirildi. Bu darbe, 27 Mays 1960 darbesi ve 12 Mart 1971 muhtrasnn ardndan Türkiye Cumhuriyeti tarihinde gerçekleen 3 darbe. Bu darbeyi sadece saylara indirgemek zor. çünkü bu saylarn ve tarihlerin içi ac, hüzün, sürgün, tutsaklk ve direnmelerle yorulmu bir yn insan hikayesiyle dolu. Saylar bize sadece ykmn bilançosunu çkaryor:
9 YILLIK ASKER YÖNETM
Darbeden hemen sonra Süleyman Demirelin Babakan olduu hükümet görevden alnd, Meclis lavedildi, 1970 sonrasnda deitirilen 1961 Anayasas uygulamadan kaldrld ve Türkiye siyasetinin yeniden tasarland bir asker dönem balad. Bu dönem yaklak dokuz yl sürdü.
12 Eylül tarihli 2 numaral bildiriyle ülke genelinde 13 skyönetim bölgesine 13 general skyönetim komutan olarak atand. 7 numaral bildiriyle siyasi partilerin faaliyetleri yasakland. Türk Hava Kurumu, çocuk Esirgeme Kurumu ve Kzlay dndaki derneklerin faaliyetleri durduruldu.
Emniyet Genel Müdürlüü bata olmak üzere polis tekilat Jandarma Genel Komutanlnn emrine verildi. Darbe günü Emniyet ve MT üst düzey yöneticileri Genelkurmay Bakanlna davet edilerek TRT ve PTT Genel Müdürleriyle beraber tecrit edildi.
20 Eylülde Kenan Evren eski Deniz Kuvvetleri Komutan Bülend Ulusuyu babakan olarak görevlendirdi ve 21 Eylülde Ulusunun sunduu bakanlar kurulu listesi Milli Güvenlik Konseyi tarafndan onayland.
Ecevit ve Demirel eleriyle birlikte ayn uçakla Hamzakoya götürüldü. Yaklak bir ay boyunca, 11 Ekim 1980e kadar burada kaldlar. Necmettin Erbakan ayn gün Uzun Adaya götürüldü. Alparslan Türke evinde bulunamad için Milli Güvenlik Konseyi, 13 Eylülde bir bildiriyle teslim olmamas halinde suçlu duruma düeceini belirtti. Bunun üzerine 14 Eylülde Ankara Merkez Komutanlna teslim oldu ve Uzun Adaya gönderildi.
DETRLEN KANUNLAR VE 82 REFERANDUMU
Darbe ardndan geçen 3 yl içerisinde önemli kanunlarn tamamna yakn deitirildi ve asker yönetimin belirledii Danma Meclisi tarafndan hazrlanan Anayasa, 7 Kasm 1982 ylnda yaplan ve aleyhte konumann ve propaganda yapmann yasak olduu referandumda, yüzde 92lik Evet oyu ile büyük farkla kabul edildi. Ayn halk oylamasnda, Kenan Evren otomatik olarak Cumhurbakan seçildi.
1 MLYONDAN FAZLA K FLEND, ON BNLERCE K YARGILANDI
Darbe sonras devlet yöneticilerinin emriyle anarist ilan edilen 1 milyon 683 bin kii filendi. Devlet Güvenlik Mahkemesi tarafndan açlan 210 bin davada 230 bin kii yargland.
7 BN KYE DAM CEZASI STEND, ONLARCA K DAM EDLD
7 bin kii için idam cezas istendi ve 517 kiiye idam cezas verildi. Haklarnda idam cezas verilenlerden 50si asld (26 siyasi suçlu, 23 adli suçlu, 1i Asala militan). Bu süreçte, Milli Güvenlik Konseyi kararyla 17 yandaki Erdal Eren de idam edildi. damlar istenen 259 kiinin dosyas ise Türkiye Büyük Millet Meclisine gönderildi.
EN TEMEL HAKLARA EL KOYULDU: BNLERCE K VATANDALIKTAN çIKARILDI, SAKINCALI GÖRÜLENLER TEN ATILDI
71 bin kii Türk Ceza Kanununun 141, 142 ve 163. maddelerinden yargland,
98 bin 404 kii örgüt üyesi olmak suçlamasyla yargland.
388 bin kiiye pasaport verilmedi. 30 bin kii sakncal olduu için iten atld.
14 bin kii vatandalktan çkarld.
YURT DIINA ON BNLERCE KLK SYAS GÖç OLDU
30 bin kii siyasi mülteci olarak yurt dna gitti.
300 kii kukulu bir ekilde öldü. 171 kiinin ikenceden öldüü belgelendi.
KÜLTÜR SANATA, SVL TOPLUM çALIMALARINA DARBE
937 film sakncal bulunduu için yasakland.
23 bin 677 dernein faaliyeti durduruldu.
ÖRETMENLER, GAZETECLER, HAKMLER CEZALANDIRILDI
3 bin 854 öretmen, üniversitede görevli 120 öretim üyesi ve 47 hkimin iine son verildi.
Ayn dönem 400 gazeteci için toplam 4 bin yl hapis cezas istendi. Gazetecilere 3 bin 315 yl 6 ay hapis cezas verildi. 31 gazeteci cezaevine girdi. 300 gazeteci saldrya urad. 3 gazeteci silahla öldürüldü.
2010 REFERANDUMU
12 Eylül darbesinden 30 yl sonra 12 Eylül 2010daki referandumda %58 evet oyu çkt ve 13 Eylül 2010 sabahndan itibaren 12 Eylülün sorumlular hakknda suç duyurular yaplmaya baland. 12 Eylül 2010 tarihinde sonuçlanan referandum sonrasnda deitirilen yasalar çerçevesinde 12 Eylül 1980 ylnda gerçekletirilmi olan ihtilalden madur olanlarn ilgililere dava açma hakk dodu. Bunun sonucunda referandum tarihinin ilk gününden itibaren savcla binlerce suç duyurusunda bulunuldu.
Bütün bu suç duyurular toplanp Ankara Cumhuriyet Basavcl tarafndan 7 Nisan 2011 ylnda ilk soruturma açld. Darbenin üzerinden geçen 31 yl sonundaaçlabilen ilk soruturma oldu.
Dava sonucunda Kenan Evren ve Tahsin ahinkaya, Türk Ceza Kanununun 765 sayl Devlet kuvvetleri aleyhine cürümler balkl 146. maddesi uyarnca arlatrlm müebbet hapis cezasna çarptrldlar. Eski Hava Kuvvetleri Komutan emekli Orgeneral Tahsin ahinkayann, Kenan Evrenden iki ay sonra, 90 yanda ölmesiyle Yargtay aamasndaki dava dütü.