Diplomatik kaynaklardan edinilen bilgiye göre, Güney Afrika tarafından 29 Aralık 2023te İsraile karşı açılan soykırım davasında, Soykırım Sözleşmesinin çeşitli hükümlerinin yorumlanması söz konusu ve Türkiye, sözleşmeye taraf olduğu cihetle davaya müdahillik beyanı sunma hakkına sahip bulunuyor.
Türkiyenin UADdeki İsraile karşı soykırım davasına müdahillik başvurusuna ilişkin merak edilen 5 soru ve diplomatik kaynakların verdiği cevaplar şöyle:
1- Müdahilliğin dayanağı nedir?
Türkiyenin Uluslararası Adalet Divanna müdahillik beyanı, Divanın Statüsünün 63. maddesindeki şu ifadeye dayanıyor:
Uyuşmazlığın taraflardan başka devletlerin de katıldığı bir sözleşmenin yorumlanması söz konusu olduğu zaman, yazman bu devletlere hemen durumu bildirir. 2. Bu şekilde bilgilendirilen her devlet davaya müdahil olma hakkına sahiptir; ancak bu hakkını kullanırsa, kararla verilen yorum kendisi için de eşit derecede bağlayıcı olacaktır.
2- Türkiyenin müdahilliğine ilişkin hukuki süreç nasıl ilerleyecek?
Kurallara göre Divan, müdahillik beyanını görülmekte olan davanın tarafları olan Güney Afrika Cumhuriyeti ve İsraile bildirerek yazılı gözlemlerini isteyecek.
Divan, kabul edilebilirliğe ilişkin kararını, gerekmesi halinde sözlü duruşma tertip ederek verecek.
Davanın tarafları müdahillik beyanına ilişkin gözlemlerini yazılı olarak sunabilecek, yazılı taraf gözlemleri alınması halinde, Türkiyenin, karşı gözlemlerini yazılı olarak sunma hakkı saklı bulunuyor.
3- UADdeki Güney Afrika-İsrail başvurusuna diğer ülkeler müdahillik talebinde bulunabilir mi?
UADdeki Güney Afrika/İsrail başvurusuna bugüne kadar Nikaragua, Kolombiya, Libya, Meksika, Filistin ve İspanya müdahillik talebinde bulundu.
Divan bu başvurular ile ilgili henüz karar vermedi.
4- Müdahillik mekanizması başka davalarda uygulandı mı?
UAD Statüsünün 63. maddesiyle düzenlenen müdahillik müessesesine UAD önündeki diğer başvurularda da müracaat edilmişti.
Buna örnek olarak, Ukrayna ve Rusya Federasyonu arasındaki başvuruda UAD 32 ülkeden gelen müdahillik beyanını kabul edilebilir bulmuştu.
Bunun yanı sıra Gambiya ve Myanmar arasındaki başvuruda, Divan 7 ülkenin müdahillik talebinin kabul edilebilir olduğunu kararlaştırmıştı.
5- Dava sürecinin ne zaman sonuçlanması beklenmektedir?
Divanın önündeki sürecin sonuçlanacağı tarih konusunda öngörüde bulunulmasının güç olduğu ifade ediliyor.
UAD önündeki süreç, Güney Afrika Cumhuriyetinin 29 Aralık 2023 başvurusuyla başladı. Mevcut aşamada Divan, Güney Afrika Cumhuriyetinin, davaya görüş sunması için son tarih olarak 28 Ekim 2024ü belirledi.
İsrailin karşı görüşünü sunması için son tarih de 28 Temmuz 2025 olarak belirlendi.
Divanın bugüne kadarki içtihadı göz önünde bulundurulduğunda, dava sürecinin 4-5 yıl sürebileceği değerlendiriliyor.
Güney Afrikanın Uluslararası Adalet Divanında İsrail aleyhine açtığı soykırım davası
Güney Afrika Cumhuriyeti, 29 Aralık 2023te, 1948 tarihli Birleşmiş Milletler (BM) Soykırımın Önlenmesi ve Cezalandırılması Sözleşmesini ihlal ettiği gerekçesiyle İsrail aleyhine Uluslararası Adalet Divanında dava açmıştı.
Güney Afrika, Gazzedeki durumun aciliyet teşkil etmesi nedeniyle UADden ihtiyati tedbirlere hükmetmesini istemiş ve tedbir talebine ilişkin duruşmalar, 11-12 Ocakta Laheydeki Barış Sarayında yapılmıştı.
Divan, 26 Ocakta tedbir kararlarını açıklamıştı.
Buna göre, İsrailin Soykırım Sözleşmesinin 2. maddesinde tanımlanan fiillerin işlenmemesi için elinden gelen tüm önlemleri almasına, İsrail ordusunun Soykırım Sözleşmesinin 2. maddesindeki fiilleri işlemesini engelleyecek önlemleri ivedilikle almasına, Gazzedeki Filistinlilere yönelik soykırım çağrısı yapanları önlemek, engellemek ve cezalandırmak için gereken tüm adımları atmasına, Gazzedeki Filistinlilerin karşılaştığı olumsuz yaşam koşullarını ortadan kaldırmak için ihtiyaç duyulan temel hizmetlere ve insani yardımın sağlanmasını mümkün kılan acil ve etkili önlemleri almasına, Gazzedeki Filistinlilere karşı Soykırım Sözleşmesinin ihlalini gösteren delillerin yok edilmesini önlemek ve korunmasını sağlamak için etkili tedbirler almasına, kararın yürürlüğe girmesinden itibaren 1 ayda alınan tüm tedbirler hakkında Mahkemeye bir rapor sunmasına hükmetmişti.
Divan, Güney Afrikanın 6 Martta yaptığı ek tedbir talebi üzerine 28 Martta açıkladığı ek tedbir kararında, İsrailden Gazzeye acilen ihtiyaç duyulan insani yardımların ulaştırılmasını sağlamasını, Filistinlilerin haklarını ihlal etmemesi gerektiğini ve ek tedbirlere ilişkin aldığı önlemleri 1 ay içinde Mahkemeye bir rapor sunmasına karar vermişti.
Divan 24 Mayıstaki kararında, Refahta, sıkışan Filistinlilerin karşı karşıya kaldığı insani felaket tehlikesi nedeniyle daha önce hükmettiği tedbirlerin yeterli olmadığını belirterek, İsrailin Refah kentine yönelik askeri saldırılarını derhal durdurmasına, Gazzede acilen ihtiyaç duyulan hizmetlerin ve insani yardımın engelsiz bir şekilde sağlanabilmesi için Refah Sınır Kapısını açık tutmasına, BM yetkili organları tarafından soykırım iddialarını araştırmak üzere görevlendirilenlerin, Gazze Şeridine engelsiz erişimini sağlamak üzere etkili tedbirler almasını ve alınacak tüm tedbirlere ilişkin bir ay içinde Mahkemeye bir rapor sunmasına hükmetmişti.
Türkiye, müdahil olmak için 7 Ağustosta Laheyde dosya sunacak
Türkiye, Güney Afrikanın İsraile karşı Uluslararası Adalet Divanında 29 Aralık 2023te açtığı davanın hemen ardından, 3 Ocakta yaptığı açıklamayla bu başvuruyu memnuniyetle karşıladığını kaydetmişti.
5 Mayısta, Türkiyenin Güney Afrikanın UADde İsraile karşı açtığı soykırım davasına müdahil olacağını açıklayan Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, bugün Türkiyenin davaya müdahil olmak için 7 Ağustosta Laheyde dosya sunacağını bildirmişti.