DÜ Fen Fakültesi Biyoloji Bölümü Hidrobiyoloji Ana Bilim Dal Bakan Prof. Dr. Erhan Ünlü, Dicle Nehrindeki balk türlerinin durumuna ilikin açklamalarda bulundu. Diclenin Türkiye, ran ve Iraka hayat veren, birçok medeniyetin yer ald müthi bir nehir olduunu belirten Ünlü, nehrin sadece çevresine deil ayn zamanda içerisinde bulunan çok büyük bir canl grubuna hayat verdiini söyledi. Nehrin içinde bulunan türlerin birçounun nehre özgü ve endemik denilen türler olduunu ifade eden Ünlü, Nehirde meydana gelen bir çevresel deiiklik annda balklara yansmakta ve balk türleri bunlardan büyük bir zarar görmektedir. Dicle Nehrinde yaklak olarak 40 balk türü bulunmaktadr. Bu balk türleri eskiden nehrin daha temiz olmas nedeniyle nehrin çeitli yerlerinde görülürken, imdi sadece çok lokal yerlerde görülüyor. Önceleri balkçllarn bol miktarda tuttuu abut, turna ve dier birçok balk türünü burada görebiliyordunuz. Hatta burada 30-40 kiloluk balk türleri bile çkard fakat günümüzde maalesef bu balk türlerinin birçounu artk burada göremiyoruz dedi.
Bu türler ciddi bir tehditle kar karya
Bahsedilen balk türlerinin ciddi bir tehditle kar karya olduunu dile getiren Ünlü, Dicle Nehrindeki balklarn daha belirli bölgelere çekilmelerinin birçok nedeni var. Bu nedenlerin banda oluturulan barajlar doal olarak balk türlerinin yaad ekolojik yaam büyük ölçüde deitiriyor. Özellikle akntl, bol oksijenli sular yerine oluan rezervuarlarda birçok balk türünün yaama ans da ortadan kalkm oluyor. Ayn ekilde barajlarn nehir havzasna verdikleri su miktarndaki ani deiimler bu balk türleri üzerine ok etkisi yapmakta. çünkü balklar çok hassas canllar. Balklar su akndaki meydana gelen deiimlerden çok kolaylkla etkilenirler. Bazen bu etkileri dolayl olarak olumaktadr. Baln besinini oluturan canllarn etkilenmesi de balklar etkilemektedir. Dicle Nehrinde karlatmz önemli bir sorun kum ocaklar. Nehir üzerinde irili ufakl, çok sayda kum oca bulunmakta. Bu kum ocaklar nehir yatanda direk kumu almalar neticesinde habitatn doal yaps bozulmakta. Balklarn yumurta brakt alanlar daralmakta veya yok olmaktadr. Nehirde gördüümüz bir sorun da nehir civarnda yerlemi bulunan birçok kafe ve benzeri yerlerde gelen binlerce insann gelmesiyle atk sularn ehir ebekesine verilmeden direk olarak nehre aktlmas nehir kirliliinin bir sebebi eklinde karmza çkmaktadr. Ayn zamanda nehrimiz boyunca çok verimli tarm alanlar bulunmaktadr. Tarm alanlarndaki faaliyetler ve ar su kullanm nedeniyle nehre bol miktarda tarm art durumunda bulunan su, gübre, ilaç ve benzeri maddeler katlarak suyun kalitesi, fiziksel ve kimyasal yaps da bir ölçüde bozulmaktadr. Bu da nehir üzerinde ve balklar üzerinde olumsuz etki yapmaktadr diye konutu.
srail sazanlar hzla gelierek zarar veriyor
Balk türlerinin azalmasnda dier önemli bir etkenin nehre ne zaman brakld kesin olmayan ve halk arasnda srail sazan denilen tür olduunu dile getiren Ünlü, Birkaç 10 yl içerisinde nehre braklan ve halk arasnda srail sazan veya Cibel sazan dediimiz sazan türü de hzla gelierek buradaki balk türlerini etkilemekte. Onlarn yumurta ve yavrularna, yaam alanlarna beslenme zincirindeki dier canllara zarar vererek balklarn zarar görmesine neden olmaktadr. srail sazan dediimiz balk aslnda beslenme rejimi çok geni olan bir balk. Her eyi yiyebiliyor. Dolaysyla yumurtlama yerlerindeki balk yumurtalarn yedii gibi bunlarn yavrularna da veya bunlarn besinlerine de ortak olarak onlara zarar vermektedir. Bu balk özellikle Rusya ve Uzakdouda bulunan bir türdür. Daha sonraki yllarda sazan üretimi ile birlikte ülkemize yerlemi, akarsu ve göllere bulam durumdadr. Bu sazanlarn nehre gelii kazaen olmu olabilir. Yani Dicle Nehri ve çevresinde çou zaman sazan bal alamas yaplmaktadr. Bunlar sazan balna da çok benzerler. Dolaysyla sazan yetitiriciliinin yapld yerlerde bunlarn yavrular da sazan yavrular ile birlikte getirilerek buraya bulatklar tahmin ediliyor. Fakat ekonomik önemi çok az olan daha çok zararlar ile bilinen bir balk türüdür ifadelerinde bulundu.
nsan, elinin dedii her yeri tahrip ediyor
Dicleye ne kadar az müdahale olursa o kadar az zarar verileceine dikkat çeken Ünlü, sözlerini öyle sürdürdü:
Ksacas, insan, elinin dedii her yeri tahrip ediyor. Geri dönülmez zararlara neden oluyor. Bu açdan da benim naçizane görüüm, ne kadar az müdahale olursa Dicle Nehri ve çevresine, nehre o kadar az zarar vermi oluruz diye düünüyorum. Özellikle nehir üzerinde yer alan Diyarbakr, Bismil, Batman, Hasankeyf ve Cizreye kadar olan bölgede nehre atk sularn döken tüm alanlarda gerekli tedbirlerin artma ilemlerinin mutlaka yaplmas gerekir. yi haberler de zaman zaman alyoruz. Diyarbakrn kanalizasyon atklarnn artmaya tabi tutulduu ve sistemlerinin hzla gelitiini, faaliyete sokulduunu öreniyoruz. Bu da ilerisi için bize bir umut veriyor. Dicle Nehri 40tan fazla balk türünü barndrrken bu balk türlerinin en az 10 tanesi çok yüksek düzeyde ekonomik öneme sahiptir. Bu ekonomik öneme sahip türler eskiden nehrin her yerinde yayl gösterirken nehir ekolojisin bozulmasyla, bozulmam alanlara doru çekildiini görüyoruz. Bu türleri artk her yerde görmemiz mümkün deil, bu da nehrin yapsnn gittikçe deitiini bozulduunun bir göstergesi olarak karmza çkyor. Benim doktora çalmalarna baladm 80li yllarda bizim halk arasnda abut dediimiz balk türleri yaygn olarak bu bölgede bulunuyordu. Ancak uanda balkçlar belki 10 yla yakndr çok fazla rastlamadklarn tek tük görüldüünü söylüyor. Yine nehrimizin çok önemli bir balk türü Leopar( sazan dediimiz tür, 80li yllarda Ongözlü Köprünün bulunduu alanlarda dahi yakalanrken bugün sadece Ilsu Barajnn yapld bölgede yani Diclenin daha güney ksmlarnda ancak görülebiliyor.
stilac balklar dier balklarn nesillerini tüketiyor
Diyarbakrn Sur ilçesinde 27 yldr balkçlk yapan Veysi Bozyl, ellerinde 7 çeit olduunu ve istilac diye tabir ettikleri srail sazanlarnn dier balklarn nesillerini tükettiini vurgulayarak, unlar kaydetti:
Bu balklarn hepsi Dicle Nehrinde yakalanyor. Sonradan kazandrlan balk çeitleri de var. srail sazan dediimiz balk çeidi var. Yayn, aynal, pullu sazan, alaca gibi balk çeitlerimiz var. u an Diclede 17 çeit balk türü var. Bunlarn içerisinde son zamanlarda yaplan bilinçsiz çalmalardan dolay 2-3 çeit yok artk. 10 yl önce 18-19 çeit balk vard. Yaplan barajlar suyun seviyesinin istenilen zamanda kesilmesinden dolay baln alttan yukar doru göçünü engeller. Tropikal göçmen balk türlerimiz ayn zamanda kum ocaklarnn vermi olduu tahribattan dolay, baln ak yönünü deitirerek ve Dicle nehrine dökülen atk sular hepsi buna etkendir. Son zamanlarda kazandrlan bir balk çeidi var. srail sazanlar, bunlar istilacdr. Öbür balklarn yumurtalarn yiyerek nesillerini tüketiyor.