Halk tarafndan bereketin simgesi olarak nitelendirilen leyleklerin dünyada sayl kolonilerinden biri Diyarbakrn Bismil ilçesinde bulunuyor. Tarlalardaki yüksek gerilim hatlarnn bulunduu elektrik direklerinin tepesine yuva yapan leylekler, bölgede sembol nitelii tayor.
Gagas ve ayaklarn uzunluuyla dikkat çeken leylekler, kanat ksm hariç tamamyla beyaz tüylerden oluuyor. Büyük bir ku olup 100115 santimetre uzunluunda, 2-3 ila 4,5 kilo arlnda olabilen leylekler, sulak alanlar tercih ediyor.
Dicle Nehrinin yaknnda bulunan köylere ilkbahar ve yaz aylarnda yumurtlamak için gelen leylekler, austos aynn sonlarnda Nil Nehrine doru sürüler halinde göç ediyorlar.
Bismil ilçesi çar merkezinde heykelleri dikilmi olan leylekler, halk tarafndan da sahipleniyor. Yaklak 15 yldr leylekler üzerine aratrmalar yapan Dicle Üniversitesi Teknik Bilimler Meslek Yüksek Okulu Müdürü Biyolog Prof. Dr. Ahmet Klç, yapm olduu aratrmalar LKHAyla paylat.
Dicle Nehrine yaklak 500 metre uzaklkta bulunan Diyarbakr-Batman Karayolu üzerindeki köylerin, bu kularn beslenmeleri açsndan çok uygun olduunu söyleyen Prof. Dr. Klç, bu sene 47 yuvadan 45inin dolduu, toplam 128 yavru leylein dünyaya geldiini belirtti.
Leyleklerin yuvalarna bal canllar olduunu ifade eden Klç, elerin birbirlerini yuvalar üzerinden bulduklarn ve leyleklerin on yllarca ayn yuvay kullandklarn söyledi.
Leyleklerin ekosistemde önemli görevleri var
Dünyann sayl leylek kolonilerinden birinin Diyarbakr-Batman Karayolunda bulunduunu dile getiren Klç, Leylekler, Dicle Nehrine ve Diyarbakr-Batman Karayoluna paralel olan yüksek gerilim, hatlarnda, beton ve çelik direklerde yuva yapyorlar. Yuvalarn aras tabi beton ve elektrik direklerine bal olarak 200 metre düzenli kolonidir, bu ekilde çok az bulunur. Biz yalnzca 20 kilometrelik bir mesafeyi göz önüne aldk, Yuvack ile Köseli köyleri arasndaki yuvalar takip ettik. 2003 ylnda bu çalmay balatmtk, böylesine düzenli bir koloninin Acaba yllar içerisinde popülasyonda saysal deiimler var m? Bu doa olaylarnda etkileniyorlar m? diye düünmütük. Baz ilginç sonuçlara ulat yaklak 46 ile 58 yuva her yl bir ekilde kullanlyor. Genel olarak yuvalarn sahipleri eski sahipleri, yani leylekler kendi yuvalarn bilirler. Bakasnn yuvasna gitmedikleri gibi bakalar yuvalarna gelince kabul etmiyorlar. Leyleklerin ayn zamanda ekosistemde önemli bir görevleri var. Bunlar da besin zinciri dediimiz olayla açklanabilir. Leylekler karnivordurlar (et oburlar); ylanlar, kurbaalar, balklar çeitli böceklerle besleniyorlar. Mesela tarlalarn sürülmesi esnasnda toprak solucanlar ile besleniyorlar. Dolaysyla besin piramidinin içinde leyleklerin böyle bir görevi var. dedi.
Vatandalar onlar rahatsz etmemek için ciddi bir ekilde özen gösteriyor
Leyleklerin yöre halk tarafndan korunduunu da belirten Klç, Yöre halk mesela direklerin olduu yerde youn olarak msr, pamuk ve tahl ürünleri yetitiriliyor ve leylekler bunlardan hiç etkilenmiyor. Vatandalar onlar rahatsz etmemek için ciddi bir ekilde özen gösteriyor. Yöre halk bu hayvanlara yaknlk gösteriyor. Leylekler ayn zamanda güneye göç etmeleri dolays ile kutsal kabul ediliyor. Bizim de ilgimizi çekmiti, 2003 ylnda baladk çalmalarmza ve 2017 ylnda da sürdürüyoruz. Leylekler memleketimize ubat aynda geliyor. Önce öncüler geliyor, bunlar kendi yuvalarn buluyorlar, kendi yuvalarna geliyorlar orada gecelemeye balyorlar. Martn ortalarna doru popülasyonun dier sakinleri de geliyor. Ardndan balyorlar e ilikilerini sürdürmeye, e ilikilerini sürdürürken bu sefer de yuva kurma çalmalarna devam ediyorlar. Zaten bir yuva mevcut ama bu yuvann üzerine yeni materyal getiriyorlar, dolaysyla hem yumurta için, hem yavrular için daha temiz, daha hijyenik diyebileceimiz bir ortam hazrlanyor. ifadelerini kulland.
Diyarbakr popülasyonunun özellii 5 yavrulu, 4 yavrulu ya da 3 yavrulu yuvalarn olmas
Leyleklerin mart aynn sonunda kuluçkaya baladn hatrlatan Klç, Leyleklerin 5 yumurta yapt biliniyor. lk yumurtadan itibaren kuluçkaya yatyorlar, eler bunu dönüümlü olarak yapyorlar, birlikte kuluçkay sürdürüyorlar, bir aydan sonra yavrularmz görülmeye balanyor. Yavrular yaklak 2 ay kadar anne babann bakmna muhtaç. Diyarbakr popülasyonunun özellii 5 yavrulu, 4 yavrulu ya da 3 yavrulu yuvalarn olmas. Niye? çünkü yiyecek Dicle Nehrinden 50 metreden en fazla 500 metrede salanyor. Dolaysyla yavrular açlktan yana sknt çekmedikleri için hepsi yayor. Bu saysal veriler baka yerlerde çok az, genelde ortalama olarak aratrmalardan biliyoruz, bir veya 2 yavru varken burada biz 4 yavrulu 5 yavrulu yuvalar onlarca saysyla görebiliyoruz. eklinde konutu.
Yuvalarn insanlara yakn yerlerde yapmakla yrtclarn etkisinden kurtulmu oluyorlar
Leylekler için yüksek gerilim hatlarnn bulunduu direklerin uçu için avantajl olduunu ifade eden Klç, sözlerine öyle devam etti:
Leyleklerin nehre yakn olmalar büyük bir avantaj. Bunun dnda yüksek gerilim hatlar leylekler için büyük bir avantaj, süzülerek uçmaya baladklar gibi konmas daha rahat. Dolaysyla bu gerilim hatlarn tercih ediyorlar. Bir baka ilginç özellik, pek çok yerde insanlardan kaçarlarken burada köylere yakn olarak younlayorlar. çünkü avclarn, özellikle yrtc kularn saldrsnda köylere yakn olmakla kurtuluyorlar. Mesela eskiden ehir içinde Diyarbakrda yaparlard yuvay, tabi ehirleme artnca bunlar çekildiler. imdi yuvalarn insanlara yakn yerlerde yapmakla yrtclarn etkisinden, baykulardan ya da gündüz yrtclarndan kurtulmu oluyorlar. Mesela Leylekler kuraklk olduu dönemlerde yavru az yetitiriyorlar. Ktln etkisi bitkilere, sudaki canllara sirayet ediyor. Leylekler de özellikle bereketli yerleri tercih ediyorlar.
Leyleklerin yuvaya ballklar örnek alnmas gerekiyor
Leyleklerin yuvalarn on yllarca kullandn ifade eden Klç, Leyleklerin bu ball aslnda iyi bir örnek dier canllara. Özellikle yuvalarna ballar Leylekler. On yllarca yl ayn yuvay kullanr eler. Birbirlerini tanmaktan ziyade yuvay tanrlar, tabi ki elerinde birliktelii de söz konusu, ben yuvaya olan ballklarn söylemek istiyorum. Leylekler bu yuvay 30 sene kadar da kullanabilirler. O yüzden yuvaya ballklar da bizlerce örnek alnmas gerekiyor. diye konutu.
Diyarbakrda 280 tane ku türü tespit ettik
Diyarbakrn zenginlii yalnzca leyleklerden yana deil. diyen Klç, Ayn zamanda Diyarbakrda 280 tane ku türü tespit ettik. ehir merkezinde bir yl içinde 180 tür ku görebilirsiniz. Diyarbakr, deim yerinde ise bir açk hava müzesi gibi düünülebilir, bir ku cenneti gibi de düünülebilir. çünkü Dicle Vadisi çok bereketli, bundan dolaydr ki; Dicle Vadisi içinde youn bir sulu tarm yaplr, verim oldukça yüksektir. Leylekler de bundan istifade ediyorlar. ifadelerini kulland.
Tabiat anlamamz lazm, tabiata sayg duymamz lazm
Tabiattaki her canlnn bir deer olduunu dile getiren Klç, sözlerine öyle devam etti:
Bunlar bizim zenginliimiz. Bunlara biyolojik çeitlilik diyebilirsiniz, biyolojik zenginlik diyebilirsiniz, doal zenginlik diyebilirsiniz. Tabiatta bitki varsa, hayvan varsa, insan da vardr. Hayvann, bitkinin olmad yerde insanlar da olmaz. Bu yüzden bize düen tabiat anlamak, tabiatn doal yapsn bozmamak. Muhakkak tarm yapmamz lazm, çeitli ekillerde istifade etmemiz lazm, fakat bunlar yaparken tabiatn özelliine sayg duymamz gerekir. Onun doal yapsn fazla deitirirsek bu bize felaket olarak geri dönüyor. Mesela nehir yatana evler yapld zaman sel geldiinde hepsini alp götürür. çeitli kimyasallar, siz suya brakrsanz bu insanlara, besin olarak vücuda gelir ya da ar miktarda ilaç kullanrsak, bunlarn zarar yeniden insana döner. Tabiat anlamamz lazm, tabiata sayg duymamz lazm. Bu sayg içerisinde tabi ki tabiat kullanacaz. Tabiattaki her canl bir deerdir, bunlarn her biri mozaiin bir parças olarak ya da bir faslln parças olarak düünülebilir. Bizim bunlara sayg duymamz lazm, o özelliklerin sürmesine yardmc olmas lazm. çünkü insann böyle bir özellii var.
Leyleklere ev sahiplii yapan Yuvack köyü sakinleri ise leylein bereket getirdiine inanldn, tarlalarndaki ekinlere zarar vermediklerini söylediler.
Leyleklerin, tarlalardaki zararl haere, kemirgen ve sürüngenlere kar etkili olduunu ifade eden köylüler, leyleklerin ayn zamanda baharn müjdecisi olduunu belirttiler.
Leylekler geldii zaman mart aynn geldiini anlyoruz
Köylülerden Abdulbaki çakmak, leyleklerin gelii ile baharn geldiini anladklarn söyleyerek, Leylekler mart aynda geliyorlar. Mart aynn sonunda yuvalarn yapyorlar, yavru çkaryorlar. Yaz mevsiminin sonuna doru da göç ediyorlar. Leylekler, zararl olan böcekleri avlyorlar. Bazen sizin gibi basn mensuplar gelip buralarda leylek yuvalarn çekiyorlar. Bazen de ilaç yapmak için leyleklerin dklarn gelip toplayanlar var. Leylekler geldii zaman mart aynn geldiini anlyoruz. O mevsimde sobalar kaldryoruz, havalar güzelleiyor. Her sene rüzgrdan yuvalar yklmasa leylekler ayn yuvalarna dönüyorlar. dedi.
Eskiden leyleklerin evlerin çatlarna yuva kurduunu ifade eden Mehmet irin çitil ise leyleklerden çok fayda gördüklerini söyledi.
Leyleklerin zararsz kular olduunu ifade eden çitil, Biz çocukken leylekler bir iki katl evlerin üzerine yuvalarn yapyorlard. Sonradan direkler geldi, çocuklar da yuvalarn bozunca leylekler yuvalarn direklerin üstüne kurdular. Saylar oldukça fazla ve zararsz hayvanlardr. çaya gidip balk avlyorlar, biz pamuk ve msrla urayoruz, tarlalar suladmz zaman geliyorlar yabanc hayvanlar yiyorlar. Onlardan herhangi bir zarar görmedik. eklinde konutu.
Leyleklerin kendileri için simge olduunu belirten Mehmet çakmak da leyleklerin bereketli topraklar tercih ettiklerini ifade etti.
Leylekleri misafir etmenin kendilerini sevindirdiini dile getiren çakmak, Leylekler baz yllar kn dahi gitmiyorlar. Burann mevsimi deimi, kn fazla zorlu geçmezse leylekler burada kalp gitmiyorlar. Buras Mezopotamyadr, bu topraklar çok bereketli ve leylekler genelde bu bölgededir. Baz bölgelerden gelip leyleklerin fotorafn çekiyorlar, bu da köyün simgesi oluyor, bu yüzden biz seviniyoruz. Leyleklerin kimseye zararlar yok, tam tersi faydalar var. Tarlaya gittikleri zaman zararl olan böcekleri yiyorlar. Leylekleri avlamak çok yanl bir ey, çünkü eti bile yenmiyor. Leylekler bir simgedir, eskiden daha fazla idiler 2-3 senedir saylar azalyor sebebini de bilmiyorum. eklinde konutu.