Türkiyede yok olmaya yüz tutmu sanatlardan birisi de Padiah meslei olarak bilinen sedef kakma sanat. Osmanl Döneminde birçok padiahn ura verdii sanat, bugün sadece birkaç ilde yaatlmaya çallyor.
Mardindeki tek ustas Zekeriya Güler, unutulmaya yüz tutmu sedef kakma sanatn yaatabilmek için asl meslei olan imamlktan emekliye ayrld. Kentte, son sedef kakma ustas olarak çalmalarna devam eden sedefkr usta, son 10 yldr bu ile ilgileniyor.
Mardin Halk Eitim Merkezi, Mardin Olgunlama Enstitüsü ve Mardin Artuklu Üniversitesi Meslek Yüksek Okulunda dersler vererek, sanat yaatmak için yeni ustalar yetitiriyor.
mamlk yapt dönemlerde odasna kurduu küçük atölyede, camiye Kuran örenmeye gelen örencilere de bu meslei öretmeye çaltn belirten Zekeriya Usta, sedef kakma sanatn anlatt.
Dünyadaki en eski sanatlardan bir tanesidir
Sedef kakma sanatnn dünyadaki en eski sanatlardan biri olduunu söyleyen Güler, Bu sanat aslnda bir Avrupa sanatdr. Avrupa sanatndan sonra aslnda Osmanlya geçti. Osmanlda bu meslein zirvesini yaad. Bu meslek; Halep, Kudüs, am, stanbul ve Viyana ii olmak üzere 5 ekol olarak yayld. Mardinde, 2016 ylndan beri sedef kakma sanatn, deiik kurumlarda yaatmaya ve yeni ustalar yetitirmeye çalyoruz. Mardin Halk Eitim Merkezi, Mardin Olgunlama Enstitüsü ve Mardin Artuklu Üniversitesi Meslek Yüksek Okulunda dersler vererek sanat yaatmak için elimizden geleni yapmaya çalyoruz. Ceviz aac üzerine yaptmz çizimlerin ardndan genelde geometrik Selçuklu motiflerini iliyoruz. çizimin ardndan ince keskiyle kazyoruz, kazdmz yerlere tunç telleri geçiriyoruz. Daha sonra tutkallayp bir gün bekletiyoruz. Sedef koyacamz yerleri oyuyoruz, sedefleri de yaptrdktan sonra kezzaplanp atele yaklyor. Sonra zeytinya sürülüyor ve en son cila ile temizleniyor. Sedef kakma sanatnn 14-15 aamas var. dedi.
Birçok padiahn ura verdii sanattr
Türkiyede sedef kakma sanatnn 1930lardan sonra son sedefkr ustann vefat etmesinden sonra tamamen unutulduunu kaydeden Güler, bu sanatn 1954lerden sonra tekrar canlanmaya baladn söyledi.
Sedef Kakma sanatnn birçok padiahn meslei olduunu dile getiren Güler, lk usta 1964te Gaziantepte bu sanat yeniden canlandrmaya balad. u an Türkiye genelinde 54 usta var, Güneydouda (Diyarbakr, Mardin, rnak, Siirt, Batman) ise sadece biz varz. Bizler bunu yeniden canlandrmaya çalyoruz. Yeni ustalar yetitirmeye çalyoruz. Sedef Kakma sanat kültürümüzde vardr. En güzel nadide eserleri Osmanl padiahlar ve Osmanl döneminde yaayan ustalar yapt. Osmanllar, bu sanat çok güzel canlandrdlar. Sedef Kakmaclk Osmanl ve Türkiye tarihinde köklü bir sanattr. Sultanlarmzdan Abdülhamit Han, Fatih Sultan Mehmet, Mimar Sinan, bizim bildiimiz sedefkr ustalardandr. Top Kap Saraynda, Seltin camilerinde bunun en güzel örnekleri var, halen bu eserler sergileniyor. Camilerin giri kaplar, pencereleri, minberlerde, mihraplarda, vaaz kürsülerinde, Kuran- Kerim rahlesinde, klçlarda yani aacn olduu her eyde sedef ilenmi, ilenebiliyor. Güzel süsleme sanatdr. Hem sedef hem de telkri ayn tahta üzerine ilenebilen güzel sanatmzdr. ifadelerini kulland.
Yetkililerden sanata sahip çkmalarn istiyoruz
Sedef Kakma sanatn öretip yaatabilmek adna imamlktan emekliye ayrldn ve u an bunun mücadelesini verdiini kaydeden Güler, gönüllü olarak yapt iin kalc hale getirilmesi için destek beklediini dile getirdi.
Güler, Mardin; isizlik orannn en yüksek olduu illerimizden bir tanesidir. Keke ustalarn yannda yetien çraklara KUR üzerinden bir harçlk verilseydi. Harçlk verildii zaman çraklar gelip sanat örenebiliyorlar, ama verilmedii zaman gelmiyorlar. Yetkililerden bu sanata sahip çkmalarn, bu sanat yaatabilmek adna ellerinden geleni yapmalarn istiyoruz. çünkü bu bizim ecdat sanatmzdr, yani mirasmzdr. Biz bunu yaatmazsak, yeni ustalara ve çraklara öretmezsek heba olup yok olacak, yazk olacak. eklinde konutu.
Sedef Kakma sanat nedir?
Sedef; istiridye gibi deniz hayvanlarnn kabuunda bulunan prltl, beyaz, sert maddedir. Sedefin ahap malzemeye açlan oymalara yerletirilmesi iine sedef kakma sanat denir. Sedef kakma; sedefçilik, sedef ileme veya sedefkri olarak adlandrlmaktadr. Sedef kakma yapan ustaya ise sedefkr denilmektedir.
Nerede kullanlr?
Anadoluda Selçuklular sedefi kullanmlar, ancak sedef içilii, 17-18. yüzylda Osmanlda en parlak dönemini yaamtr. Kuran muhafazas, rahle, masa, koltuk, sehpa gibi mobilyalar; silah kabzas, naln, körük, tütün tabakas, kahve takm ve benzeri gibi çok çeitli gündelik üründe sedef kullanlmtr.
Nasl yaplr?
Sedef kakma sanat, genellikle oyma ve kakma teknikleriyle yapl hammadde olarak ceviz aac, gümü tel, sar pirinç, tel kadife ve sedef kullanlr. lenecek yüzeye çizilen motifin kenarna keski ad verilen çelik uçla bir kanal açlr. Bu kanala tel yatrlr ve çekiç kullanlarak yüzeye gömülür. Keski ile çizilen motifin içi oyulur ve motifin ekline uygun olarak kesilen sedef kaklr. Sedef yerletirilmi parça zmpara ile silinerek cilalanr.