Türkiyede ise, çSPde yer alan uzmanlarn da destek verdii Temiz Hava Hakk Platformu tarafndan 2020 ylnda yaynlanan ve DSÖ 2005 deerlerini baz alan aratrmaya göre 2017 - 2019 yllar arasnda hava kirlilii nedeniyle trafik kazalarnn neredeyse 6-7 kat kadar ölüm yaand. Ayn aratrmaya göre hava kirlilii DSÖ klavuz deerine indirilseydi; 2019 ylnda tüm ölümlerin yüzde 7,9u (31.476 ölüm) ve 2018 ylndaki tüm ölümlerin yüzde 12,13ü (45.398 ölüm) önlenebilirdi. Yeni DSÖ deerlerinin baz alnmas durumunda ise bundan da fazla ölüm engellenebilirdi.
çevre, klim ve Salk için Birlii Projesi (çSP) ve Temiz Hava Hakk Platformu çats altnda bir araya gelen STKlar ve kurumlar, Türkiyede hava kirlilii kaynakl ölümlerin arttna dikkat çekerek, Türkiyenin Dünya Salk Örgütü (DSÖ)nün 2021 ylnda revize edilerek aa çekilen snr deerlerini benimsemesi ve önlem almas çarsn yineledi. DSÖ, hava kalitesini ve kirlilik seviyelerini belirlemede en önemli ölçüt kabul edilen PM2.5 snr deerini 2021 Eylül aynda güncelleyerek 10 mikrogram metreküpten 5 mikrogram metreküpe düürmütü.
Türkiyede hava kirliliine bal ölümler; trafik kazasna bal ölümlerden 7 kat fazla
TÜRKYENN 2029 HEDEF DÜNYA SALIK ÖRGÜTÜ (DSÖ) TAVSYESNN 5 KATI
Türkiye, hava kirliliinin en youn yaand ülkelerden biri. Hava kirlilii, Türkiye ve dünyada en fazla ölüme neden olan çevre kirlilii olarak öne çkarken; bulac olmayan hastalklar arasnda yüksek tansiyon ve sigara kullanmndan sonra üçüncü sradaki ölüm nedeni. Türkiyede de 2017 - 2019 yllar arasnda hava kirlilii nedeniyle trafik kazalarnn neredeyse 6-7 kat kadar ölüm yaand. Dünya Salk Örgütü (DSÖ)nün 2021 ylnda güncelledii deerler, hava kirliliinin daha önce tahmin edilenden daha zararl olduunu gözler önüne seriyor. Avrupa Komisyonu 2022nin ikinci yarsnda hava kirlilii snr deerlerini revize etmeye hazrlanrken, Türkiyenin 2029 için belirledii ince partikül madde (PM2.5) kirlilii limiti, DSÖ snr deerlerinin 5 kat. Salk uzmanlar, hava kirliliinden kaynaklanan milyonlarca can kaybnn önlenmesi için Türkiyenin de DSÖnün yeni snr deerlerine uymasn talep ediyor. Türkiyenin DSÖ klavuz deerlerine uymas durumunda hava kalitesi artacak, hava kirliliinin insan salna olumsuz etkileri de önemli ölçüde bertaraf edilecek.
Türkiyede mevcut durumda ise hava kalitesi DSÖnün halk saln korumak için belirledii güncel snr deerlerini de, bir öncekini de karlamyor. Hava kalitesini ölçen bu deerlere göre Türkiyede hiçbir yerde hava kalitesi salkl düzeylerde deil yani Türkiyedeki hava kirlilii insan salna zarar verecek boyutta. Hava kirletici maddelerden en büyük salk tehdidi oluturan PM 10 için Türkiyedeki deer DSÖnün 2021 yl öncesi için belirledii deerin bile 2 katyken, PM 2.5 için ise tam bir ölçüm bulunmuyor.
TÜRKYEDE PM2.5 SINIR DEERNE LKN BR MEVZUAT BULUNMUYOR
DSÖnün güncel deerlerine uyum konusunda 2021 ylnda tüm ülkeler snfta kalrken, Türkiyede de durum farkl olmad. Temiz hava için özellikle PM2.5 için ulusal limitlerin DSÖ hava kalitesi klavuzu ile uyumlu olmas ve PM2.5 ölçüm istasyon saysnn artmas büyük önem tayor. Türkiyede PM2.5 ölçümlerinin ülke genelinde yaygn olmamas ve PM2.5 snr deerine ilikin bir mevzuatn yürürlükte olmamas en büyük eksiklik olarak görülüyor.
Türkiyede, geçtiimiz yl Avrupa Birlii Müktesebatna uyum çerçevesinde hazrlanan ve henüz taslak aamasnda olan yeni yönetmelik de ihtiyaçlar karlamaktan uzak. Henüz yürürlüe girmemekle birlikte taslak mevzuatta PM2.5 snr deerinin 2021de yllk 30 mikrogram metreküp olmas azalarak 2029 için 25 mikrogram metreküpe ulamas hedefleniyor. Ancak bu deerler DSÖnün ne eski ne de yeni deerlerini karlamyor, hatta DSÖnün yllk 5 mikrogram metreküp olarak belirledii yeni snr deerinin neredeyse 5-6 kat üzerinde.
çSP anda yer alan salk uzmanlarna göre 2021 ylnda açklanan yeni DSÖ hava kalitesi snr deerleri dikkate alarak hava kirlilii ile mücadele edilmesi, dolaysyla yönetmelikte belirlenen deerlerin bu dorultuda güncellenerek yürürlüe girmesi gerekiyor. Temiz Hava Hakk ve çSPteki uzmanlarn yapt bir çalmaya göre DSÖnün eski klavuz deerlerine uyulsayd dahi, Türkiyede ylda yaklak 45 bin erken ölüm engellenebilirdi. 2021 ylndan bu yana geçerli olan daha düük alt snr deerlerine uyulmas halinde ise daha fazla erken ölüm engellenebilecek.
HAVA KRLL YÜKSEK TANSYON VE SGARA KULLANIMINDAN SONRA EN BÜYÜK SALIK RSK
Hava kirliliinin her yl 8 milyon erken ölüme yol açt tahmin ediliyor. Bu ölümlerin 4.2 milyonu sanayi, trafik ve snma gibi kaynakl d ortam hava kirlilii, 3.8 milyonu ise evlerde snma ve yemek amaçl kullanlan yaktlardan kaynaklanan iç ortam hava kirlilii nedeniyle gerçekleiyor. Yüksek tansiyon, tütün kullanm ve bulac hastalklardan sonra üçüncü önde gelen ölüm nedeni hava kirlilii. 2019 ylnda Dünya Salk Örgütü tarafndan hazrlanan Küresel Hastalk Yükü aratrmasna göre dünya genelinde kadnlarda 2.92 milyon ölümün (tüm kadn ölümlerinin yüzde 11,3ü), erkeklerde 3.75 milyon ölümün (tüm erkek ölümlerinin yüzde 12,2si) hava kirliliine bal gerçekletii hesapland.