Tek parti döneminde camiler ihtiyaç olduu için ya da kazara ahr, depo ya da cezaevi yaplmad. Felsefi olarak batc, ilevsel olarak din düman olan devrin zihniyeti böyleydi. Mesela Diyarbakr Ulu Camii depo yaplmt. Halk Ramazanda teravih klmak için yetkililerden camiyi açmalarn istemi, Ankaradan gelen haberde, halkn teravih namazlarn evlerinde klmalar istenerek halk ile adeta alay edilmiti.
Yüzlerce cami kapatld, depo yapld, satld, yktrld
15 Kasm 1935te Cami ve mescitlerin tasnifine ve tasnif harici kalacak cami ve mescit hademesine verilecek muhasasat (maa, ödenek) hakknda bir kanun çkarld. 2845 numaral kanunda Tasnif harici tutulan cami ve mescitler usul ve mevzuata göre kendilerinden bakaca istifade edilmek üzere kapatlr. hükmü vard. Bu tarihten sonra yüzlerce cami kapatld, depo yapld, satld, yktrld hatta parti binas yapld.
CHPnin tek parti döneminde sadece Diyarbakrda amaç d kullanlan camilerden bazlar unlard: Ulu Camii depo yaplmt. Nebi camii askerler için ambar olarak kullanlyordu. Ayna, çakal, Aziziye, Tacettin, Göl, Ablak, Sin, Paa camileri satld. Yine bunun yannda Hançer Güzel, Kaml Ziyareti, Yiit Ahmet, Kozlu, Hanzade, Kak Budak, Hac Osman, Behram Paa, Hasrl ve Selükiye mescitleri de satld.
Bu say aslnda çok daha fazladr. Üzerinde uzunca bir aratrma yapld takdirde Diyarbakrda satlan, yklan ya da amaç d hale getirilen cami ve mescitlerin saysnn daha fazla olaca tahmin edilmektedir.
Tek parti döneminde tüm Türkiyede olduu gibi Diyarbakrda da camilerin amaçlar dnda kullanldn söyleyen dönemin görgü tanklarndan Fettah allolu, Allah o günleri bir kez daha göstermesin. dedi.
Ulu Camii depo Nebi Camii ambar olarak kullanlyordu
Ezann o dönemlerde Türkçe okunduunu söyleyen allolu, Diyarbakr çok güzeldi ama halk skntlar içerisindeydi. Tarihi Nebi Camii askerler için ambar olarak kullanlyordu. ehrin merkezinde olan bu camide ibadet edilmesi yasakt. Cami bakmszlktan perian durumdayd. ifadelerini kulland.
O dönemde kimsenin olanlara tepki gösteremediini, iki kiinin Ulu Camii önünde asldna bizzat tanklk ettiini dile getiren allolu Halk fakirdi. Herkes kendi durumuyla ilgileniyordu. Diyanet yoktu. Kimse imamlara sahip çkamyordu. Askerlerin ambar olarak kulland Nebi Camiinin minaresi bakmszlktan yklmt. Askerler Nebi Camiinden çktktan sonra babam oray temizledi. Bir imam tuttu. Camiyi tekrar faaliyete soktular. eklinde konutu.
Adnan Menderes, camileri boaltp askerleri tekrar klalarna çekti
Dönemin görgü tanklarndan Ali haydar Canl da camilerin askerler tarafndan amaçlar dnda kullanldn belirterek unlar söyledi:
Ulu Camii, Nebi Camii, Hz. Süleyman Camii, Nasuh Paa Camii, Fatih Paa Camii, Hüsrev Paa Camii, Ali Paa Camii, Lalebey Camii, Behram Paa Camii, Parl Safa Camii, skender Paa Camii ve Melik Ahmet camilerinde askerler kalyordu. O günlerde kla olarak ise sadece Kurt smail Paa Klas vard. 1950de Demokrat Parti iktidara geldikten sonra Adnan Menderes, camileri boaltp askerleri tekrar klalarna çekti. Eski yaz kaldrlnca ezan da Türkçe okutmaya baladlar. Adnan Menderes iktidara geldikten sonra ezan tekrar Arapça okutuldu. 1960 darbesinden sonra baz gazeteler ezann tekrar Türkçe okunmasn isteseler de Cumhurbakan Cemal Gürsel buna izin vermedi.
slam dümanlar önce camileri tahrip ediyor
Merkez Sur ilçesinde faaliyet gösteren Camileri ve Kuran Kurslarn Yaptrma, Yaatma, Yardmlama ve Dayanma Dernei (Cami-Der) Bakan eyhmus Ta da slam dümanlarnn igal ettikleri beldelerde önce camileri tahrip edip yktklarn söyledi.
Ta, slam tarihinde caminin önemi ve yeri, Peygamber Efendimizin Medineye hicret etmesiyle balyor. Peygamber Efendimizin hicreti srasnda vard ilk yer olan Kubada mescit ina etmesi, Medineye vardktan sonra da ilk i olarak cami inasna koyulmas, cami ve mescitlerin slam dinindeki yeri ve önemini göstermesi bakmndan önemli. Müslümanlar yan yana getiren, Müslümanlarn ümmet olmas için, kaynamas için büyük bir öneme sahip olan cami müessesesi tarihin her döneminde itina ile yaygnlatrld. Biz de bunun önemini açkça görmekteyiz ki slam dümanlar, slama zarar vermek istedikleri zaman ele geçirdikleri yerlerde önce camileri tahrip edip asli fonksiyonlarnn önüne geçiyorlar. Camileri tahrip ederek Müslümanlarn arasndaki dayanma ruhu, birlik ve beraberlii ykmak istiyorlar. dedi.
Camilere dümanlk edenlerin zelil olmaya mahkm olduklarn ifade eden Ta, Ahiretteki hesaplar daha farkl olacak. Tek parti döneminde camilerin gerçekten tahrip edildiini ve fonksiyonlarnn dnda kullanldn gördük. Örnein Diyarbakrda Kaml, Aziziye, Hac Osman, Abla ve Gül Paa camileri farkl iler için kullanldklarndan dolay kaybolup gittiler. Bugün de Sur ilçesi snrlarnda bulunan ve çukur siyaseti çatmalar zamannda ar bir ekilde tahrip edilen Kurunlu, Hasrl, Hocaolu ve Hac Hamit camileri de büyük zarar gördü. Bu camilere de ayakkablarla girildi, hoparlörlerinden gayr-i slami marlar okutuldu, cephanelik olarak kullanld, çatmalarda mevzi haline getirildi ve en nihayetinde ya yakld ya da ykldlar. Camilerimize dümanlk edenler bunun faturasn ar bir ekilde ödedi. Allah inallah bu gibi insanlara bir daha güç kuvvet vermez de bu gibi eylerden uzak dururlar. eklinde konutu.