Dünden devam diyoruz!

Malumunuz üzre;

Dünkü hasbi halimiz Dağkapı Burcu idi.

Ve tabi ki,

Burada var olduğu söylenen Mervani Mescidi hadisesi üzerineydi.

Kentin yerel bazdaki en sıcak polemiği!

***

Gerek,

Kent eşrafından,

Gerekse,

İlgili kurumlardan

Ve gerekse de İl Valisi Mustafa Toprakın olup-bitene karşı tavrı.

Bir bütünlük içerisinde;

Fikri mülahazayla, mevzuuyu buraya alıp tartışma konusu etmiştim.

***

Tabi ki,

Yazıya nokta koyarken.

Ve aynı zamanda,

İl Valisi Mustafa Toprakın da çağrısıyla, şu fikirde mutabık kalmıştık.

Eğer;

Mervani Mescidi burada bulunuyorsa.

Ve 1930 yılından sonra, ibadete kapatılmışsa.

Özelliklen de,

Son yıllarda amacının dışında, meslek kursu-sanat galerisi diye kullanılıyorsa.

***

Tez elden,

Bu zafiyete son verilerek!

Mekn,

Asli vasfına dönüştürülerek, ibadete açılsın.

Bunun varlığı,

Ve ibadete açılışı, Diyarbakıra bir çok anlamda, katkı sağlayacağı gibi.

87 tarihi Burç içerisinde olan;

Dağkapı Burcundaki yapı, pür önem sağlar demiştim.

***

Ve özellikle;

Mevzuuyu gündeme taşıyan Prof. Dr. Kenan Haspolata da çağrım olmuştu!

Gözler artık size çevrili!

Mescidin varlığını belgelendirin.

Valilik de burayı aslına rucü ettirsin.

Şehir de tarihi mescidine kavuşsun demiştim.

İşte dün Sevgili Haspolattan bir hayli kapsamlı veri geldi.

***

Haspolatın,

Tarih, sayı, mekn ve mevkutelerin yazar-çizerleri başta olmak üzere!

Yani bütünlük içerisinde;

çok farklı kaynaklar göstererek, burası Mervani Mescidi diyor.

Kısacası;

Etkili ve yetkili makamlara diyor ki; belge ve doküman diyorsanız, alın size!

***

Evet,

Bakalım Haspolatın gönderdiği döküme.

Tabi bir de;

Yazıya ekli olarak, bir kaç resim de, göndermiş.

Dağkapı Burcu,

İçerisinde olduğu söylenen Mescitle alakalı.

Doğrusu,

Resme ilk bakıldığından itibaren, buranın mescit olduğu söylenebilinir.

***

Neyse!

Dökümleri buraya alıyoruz.

Hem,

Siz sevgili okurlarımız, duruma vakıf olsun.

Hem de,

İlgili kurumlar, ikna olup, mevzuuya hassasiyetle eğilmeleri sağlanılsın.

***

BİR;

Diyarbakır Valilik Yayını:

Oğuzlardan Osmanlıya Sempozyum Bildirileri Diyarbakır 2004

Tarihi Estetik Değerleri İle Diyarbakır Surları

Bildiri Sahibi

Doç Ahmet ATAN Dicle Üniversitesi.

İlgili Kısım:

"Dağkapı Burcu" alt başlığı altında verilen bilgi.

"Dağ Kapı Harput Kapı olarak da bilinir. Kitabe ve rölyef yönünden en zengin kısmıdır. Yanında Mervani Dönemine ait Mescid vardır."(Sayfa 244)

***

İKİ:

Diyarbakır Valilik Yıllığı:

2000'e Beş Kala Diyarbakır Diyarbakır 1995.

Bu yıllıkta Mescidin yerinden bahsedilir,

Üç:

1973 Diyarbakır il Yıllığı Sayfa 57 Diyarbakır Valiliği Yayını

Yer alan bilgiler:

"Dağ Kapı içyüzündeki h.447(Miladi 1055) tarihli kitabe, bu kapıya yapılan ilve ile kapı sütunun camii haline getirildiğini göstermektedir. Mevcut vaziyette bunu göstermektedir.

***

DÖRT;

Müze Şehir Diyarbakır YKY 1999 Sayfa: 86

Makale Adı:

Diyarbakır Kentinin Tarihi ve Bugünkü Konumu

Yazarı:

Prof. Dr. Rıfkı Aslan Yıldız Teknik Ünv. Emekli Öğretim Üyesi

İlgili Kısım:

"Mervaniler Dönemi ve Kent" Başlıklı bölümde geçen ibare:

"Mervanler Dönemi'nden günümüze kalan yapılar şimdi onarılarak Sanat Galerisi haline getirilen ve yapım tarihi 1056 olan bir mescit ile Dicle Köprüsü'dür."

BEŞ:

Diyarbakır Mervaniler Thomas Ripper Avesta yayınları Sayfa 487 İstanbul 2000

Thomas Ripper Harput kapısının(Dağkapı) iç tarafında bulunan bir kitabede bir mescitten söz edilirder

Dağkapı burcunun üst katı Mervani Mescidi olarak yapılmıştır Mervan Mescidinin kitabesi vardır, yerli yerinde duran mihrabı ile ortadadır.

Üzerinde kitabe olduğu ve tereddüde mahal bir şekilde Mescid olduğu kesindir.

Mervanioğlu Ebu Nasr Ahmed tarafından H.447(m.1056) tarihinde yaptırılmıştır.

ALTI:

Şevket Beysanoğlu Mescid hakkında şunları yazar:

Dağ kapısının iç kapısı üzerinde idi.

İç kapının üstünde ve iki tarafında bulunan kitabenin metni şöyledir:

Kitabe: Allahın mescitlerini, ancak Allaha ve ahret gününe inanan, namaz kılan, zekt veren ve Allahtan başkasından korkmayanlar doldurur.

Besmele.

Burasının yüce Allaha ve onun Peygamberi Muhammed (SAV) yaklaşmak için değerli ve muzaffer emir, efendimiz, İslamın izzeti, dinin saadeti, devletin yardım ve desteği, milletin temeli, ümmetin asaleti, emirlerin şerefi Ebu Nasr Ahmed bin Mervan(Allah onun izzetini daim kılsın, saltanatını sürdürsün ve düşmanlarını zelil kılsın) tarafından yapımı buyrulmuş ve masrafları gönüllü olarak kendisi tarafından karşılanmıştır.

447 yılının Zilhicce ayında Ebu Masr Muhammed b Muhammed b Cehir (Allah makamını daim kılsın) tarafından yaptırılmıştır. (Ş.Beysanoğlu: Diyarbakır Tarihi.1987 Cilt 1 Sayfa: 223225 )

***

YEDİ:

Prof. Dr. İbrahim Yılmazçelik ise şu cümleleri kullanır.

Dağ Kapısı yakınlarında Sur içerisinde idi.

Mervanioğulları tarafından inşa ettirilmiştir.

(Prof. İbrahim Yılmazçelik, XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır .TTK. Ank1995.s.67). (Z.Abidin çiçek. Diyarbakırın Fethi, Tarihi. Kültürü.2007 s.75.)

SEKİZ:

Prof. Dr. Orhan Cezmi Tuncer:

Diyarbakır Sur İçi Anıtları Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi yayınları Sayfa 267 2012

Bilgi:"

Dağ kapı yakınlarında sur içerisindeydi. Mervanioğulları yapısıdır. Günümüze erişti."

DOKUZ:

Bu kaynaklar ve isimler dışında Cumhuriyet Dönemi yayınlanan ve birçok araştırmada kaynak biçiminde kullanılan Diyarbekir Tarihinde "Mervaniler Gününde Diyarbekir " isimli bölümünde Mervan saltanatına dair eserlerin kitabeleri belirtilir.

(Basri KONYAR Diyarbekir Tarihi Sayfa 166-174 Diyarbekir Vilayeti Neşriyatı )

ON:

"Mervani Mescidi: Dağ Kapı yakınlarında sur içerisinde idi. Mervanioğulları tarafından inşa ettirilmiştir."

(İbrahim YILMAZçELİK, bu bilgiyi Abdulgani Fahri BULDUKun El-Cezirenin Muhtasar Tarihinden almıştır. Kaynak XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Diyarbakır (1790-1840) Sayfa 67 Türk Tarih Kurumu Ankara 1995)

Yazar, Mervan Mescidinden de bahsederken şu açıklamayı verir:

Eldeki belgelerden XIX. Yüzyıl Diyarbakır şehrinde oldukça fazla sayıda mescidin olduğu anlaşılmaktadır.

Ancak bugün için mescidlerin pek çoğu yıkılmış ve bir kısmı da yıkılmaya yüz tutmuştur.

Söz konusu mescidlerden Mervan, çağaloğlu, Salos, Kavvas-ı Kebr ve Dabanoğlu mescidleri ya tamamen yıkılmış ya da kimliği değişmeye yüz tutmuş mescidlerdir.

Eski dönemlerden bugüne kadar gelen ve hala ayakta olanlar ise, İbrahim Beg, Taceddin, Hacı Büzürk, Kavvas-ı Sağir ve Mola Bahaddin mescidleridir. Bunların dışında kalan mescidlerin tamamı yıkılmıştır. (age sayfa 65)

***

ONBİR:

Diyarbekir Şehri adını taşıyan Kazım BAYKAL ile Süleyman SAVCInın birlikte hazırladıkları Broşür ismini taşıyan kitapçığın Mervan oğulları Eserleri başlığı altındaki bölümde hem mescid hakkında bilgi yer almaktadır hem de kitabe tercümesi sunulmaktadır.

( Age sayfa 39 vd. CHP Diyarbakır Halkevi Neşriyatı No: 10 Diyarbakır Matbaası 1942)

ONİKİ:

Diyarbekir Tarihi Bedri GÜNKUT Diyarbekir Halkevi Neşriyatından 3 sayfa 82 vd. Diyarbekir Basımevi

ONÜç:

Kara Amid Dergisinde yer alan ve birçok makaleye kaynaklık eden Cumhuriyet Dönemi Şehrin İlk Mebuslarından olan Mustafa Akif TÜTENKin yazdığı Seziş ve Duyuş ya da Leyali Hayatım ismiyle yayınlanan Günlüğü.

ONÜç:

"Mervanioğlu eb Nasr Ahmed tarafından H. 447(m.1056) Tarihinde yaptırıldığı kabul edilen mescid, Dağ Kapısının iç kapı üzerinde idi.(Şevket BEYSANOĞLU Diyarbakır Tarihi Cild 2 Sayfa 239)

ONDÖRT:

Karacadağ Dergisinde Süleyman SAVCInın tercümesini yaptığı kitabe, şu şekildedir:

Allahın mescidlerini, ancak Allaha ve ahiret gününe inanan, namaz kılan, zekt veren ve Allahtan başkasından korkmayanlar doldurur.

Haspolatın düştüğü not!

Yukarıda belirtilen kaynakları artırmak mümkündür.

Kitabesi, mihrabı, namazghı ile ortada olan Camii-Mescid, uzun zaman atıl halde bulunmaktadır.

İl Valiliği'nce yayınlanan kaynaklarda da yer alan Camii-Mescid ortada iken belirttiğimiz kaynaklar yanında belirtmediğimiz kaynaklar da yer almaktadır.

Yaklaşık 25 kaynakta yer alan Mervan Mescidi hakkında Arapça Tarih kaynaklarında da bilgiler mevcuttur.

***

Sonuç itibariyle!

Derler ya;

Ateş olmayan yerden duman çıkmaz diye!

Demek ki,

Bu kadar tarihsel bilgi, belge ve doküman ile birlikte.

çizilen,

Yazılan ve aynı zamanda, yapının görüntüsü Mescid olduğunu teyit ediyor.

***

Evet,

Bizde mevzuuya sessiz kalmamak!

Salih bir hasb-i hal fikriyatıyla, etkili ve yetkili makama vakayı duyurmak.

Ne diyelim; gerisi onların hükmünde!

Bakalım, ne diyecekler?

Bekleyip-göreceğiz.